Veštački izvori aerozagađenja

UVOD

Hiljadama godina su se čovek i priroda skladno razvijali i napredovali. Priroda je pomagala čoveku da opstane, nudila mu svoje bogatstvo i bila nesebična prema njemu. Ravnoteža je postojala vekovima. U njegovoj skorijoj istoriji zahvaljujući velikom napredku tehnike i nauke, u trci za napredkom i zaradom, čovek je zaboravio na prirodu. Ona nas poslednjih godina i sama opominje. Vazduh je uslov života na planeti Zemlji, bez koga živi svet ne bi postojao. On ima dve osnovne funkcije, a to su biološka i proizvodna funkcija. Vazduh se sastoji od 78,084% azota, 20,946% kiseonika, 0,934% argona, 0,035% ugljen(IV)oksida, dok ostatak čine primese koje mogu biti u čvrstom, tečnom i gasovitom stanju.Najvažniji sastojak vazduha je kiseonik. Najveći deo kiseonika u prirodi je biološkog porekla, odnosno potiče od fotosinteze. Zagađen vazduh je onaj koji sadrži gasove, pare, aerosole i druge zagađujuće materije iznad propisanih graničnih vrednosti, odnosno vazduh se smatra zagađenim ako sadrži materije iznad maksimalno dozvoljenih koncentracija, koje su štetne za zdravlje ljudi, životnu sredinu i materijalna dobra. Zagađenost vazduha naziva se I aerozagađenje. Aerozagađenje je nastalo još sa pojavom vatre i to od dima i zagušljivih gasova. Kasnije je razvojem rudarstva, topljenjem i obradom metala, čovek sve više uticao na zagađenje vazduha. Masovno zagađenje vazduha počinje sa većom upotrebom fosilnih goriva, uglja, kao i sa razvojem industrije.

VEŠTAČKI ILI ANTROPOGENI IZVORI ZAGAĐENJA

Čist vazduh je osnov za zdravlje i život ljudi i čitavog ekosistema. Vazduh može biti zagađen materijama koje mogu biti u obliku: čestica, aerosola, gasova, para, isparenja, čađi, letećeg pepela i drugih oblika. Izvori zagađenja čine osnovu današnjih ekoloških problema. Sagorevanjem fosilnih goriva (uglja, nafte, gasa) u procesima proizvodnje I potrošnje energije dolazi do svih vidova zagađenja I degradacije životne sredine (vazduha, zemljišta, vode). Mnogi štetni izvori zagađenja vazduha ugrožavaju normalno funkcionisanje čoveka, kao i biljnog i životinjskog sveta. Pod izvorom zagađenja vazduha podrazumevaju se procesi koji pod unutrašnjim ili spoljašnjim uticajem emituju nečistoće u atmosferu. Izvori zagađenja vazduha mogu biti prirodni i veštački (antropogeni). Razlika između ove dve vrste izvora je u količini i vrsti emitovanih zagađujućih supstanci i načinu na koji su emitovane. Veštački izvori mogu se svrstati u sledeće grupe: elektrane (termo i nuklearne elektrane), kotlarnice i toplane, kombinovana postrojenja; individualna ložišta; industrija i poljoprivreda, a pre svega metalurgija, hemijska industrija, poljoprivredna aktivnost (kopanje, zaprašivanje, spaljivanje); transportna sredstva (sagorevanje benzina, dizel goriva, butana, vodonika i drugih materija); zanatski objekti; sagorevanje otpadnih materija; proces vadjenja i obrade mineralnih sirovina

Proces vadjenja i obrade mineralnih sirovina kao izvor zagadjenja

Korišćenje ležišta metala, nemetala, odnosno rudnici, degradiraju okolinu, uništavaju plodno zemljište, zagadjuju vazduh, površinske i podzemne vode. Zagadjenje se obavlja pre svega prodiranjem zagadjenih rudničkih voda i voda iz postrojenja za pripremu rude u površinske i podzemne vode, kao i emisijom prašine i štetnih gasova u atmosferu.
Zbog korišćenja i prerade rudnog i mineralnog bogatstva troše se prirodni resursi i smanjuje koncentracija odredjenih elemenata u zemljinoj kori, a pojedina ležišta ruda se potpuno iscrpljuju. Površinski kopovi menjaju reljef, utiču na uništavanje velikih površina zemljišta, utiču na režim površinskih i podzemnih voda, dok prašina i gasovi zagadjuju atmosferu, zemljište i vodu. Često se vrši i skretanje prirodnih vodotokova koji idu preko ležišta, čime se remeti režim podzemnih voda.

Korišćenjem i preradom mineralnih i rudnih bogatstava može doći do potpunih uništenja odredjenih ekosistema, pa se mogu umesto šuma, voćnjaka i oranica formirati goleti. U svetu se iskopa do 40 tona raznih sirovina po glavi stanovnika. Na jednu tonu koncentrata izdvaja se 50-60 tona flotacijske jalovine, ova jalovina zauzima znatan prostor i predstavlja opasnost za životnu sredinu. Odlaskom jalovine u vodotokove uništava se živi svet u njima i oko njih.

Boksit (Sl.1) predstavlja rudu koja sadrži veći broj elemenata u manjim koncentracijama, koji kao nepotrebni dospevaju na jalovišta, a potom se pod dejstvom vode, kiseonika i ugljen(IV)oksida postepeno rastvaraju u vodi i zagadjuju okolinu. Prilikom proizvodnje aluminijuma stvara se mulj u koji ulazi 50 do 70% otpadnih materija iz rude, što ima za posledicu povećanje pH vrednosti površinskih ili podzemnih voda. Najopasnije zagadjujuće materije koje se stvaraju tokom proizvodnje aluminijuma su: piralen iz transformatora elektropostrojenja, natrijum hidroksid iz crvenog mulja i fluoridna isparenja (HF i dr.).

Pri pirometalurškoj preradi bakra (Sl.2 ) javlja se emisija dimnih gasova bogatih prašinom, oksidima metala, kao i emisija SO2. Čvrst otpad iz pirometalurške obrade je šljaka i jalovina.
Dimni gasovi koji se emituju tokom prerade gvozdene rude sadrže prašinu u kojoj se nalaze čestice oksida gvoždja, kalcijuma, magnezijuma i silicijuma. Od čvrstih otpadnih materijala koji se odlažu na deponije preovladjuju oksidi i to: FeO, Fe2O3, SiO2, CaO, MgO i složena jedinjenja koju grade ovi oksidi.
Metalurški proces dobijanja olova (Sl.3) spada u grupu najprljavijih tehnologija, jer se u fazama vadjenja, prerade i dobijanja olova oslobadjaju opasne materije u obliku gasova, prašine (sadrži olovo i arsen), jalovine i otpadnih voda koje sadrže olovo.
Cink ( Sl.4) se u kori Zemlje nalazi kao sulfid ZnS. Prženjem se iz sulfida prevede u SO2 od 93 do 97% sulfidnog sumpora. Takodje prilikom prerade cinka dolazi do emisije znatnih količina prašine koja sadrži štetne sastojke.