Muzikoterapija kao oblik tretmana osoba sa posebnim potrebama

UVOD

Pružanje podrške i pomoći deci sa posebnim obrazovnim potrebama, kao i njihovim porodicama podjednako je važno za društvo i za pojedinca. Rani tretman i edukacija ove dece značajno poboljšavaju njihove mogućnosti svrsishodnog učestvovanja u porodičnom i životu šire društvene zajednice, kao i dobijanja vitalne uloge u društvu (Kern P, 2004). S obzirom da je socio-kulturalno okruženje integralna snaga dečjeg učenja i razvoja (DEC, 2000; Wolery and Wilbers, 1994), potpuna inkluzija dece sa posebnim potrebama u njihovo prirodno okruženje podržana je sa etičkog, pravnog, ali i obrazovnog aspekta.
Savremeni pravci kretanja obrazovanja učenika sa posebnim potrebama i pojačani zahtevi za inkluzivnim obrazovanjem, nametnuli su potrebu da se i u metode tretmana ove dece uvedu novine, kako bi njihovo uključenje u redovne škole, ali i redovne tokove života bilo sprovedeno kroz aktivnosti u kojima mogu podjednako i sa velikim zadovoljstvo da učestvuju, ne samo deca sa posebnim potrebama, već i deca tipičnog razvoja. Muzika se pokazala, sudeći po brojnim istraživanjima, kao izuzetno pogodan oblik posrednika u socijalnoj interakciji (Cassity, 1981; Kern, 2004; May, 2005), ali i kao sredstvo stimulacije motoričkog (Galloway & Bean, 1974; Neugebauer, 2001) i kognitivnog razvoja, poboljšanja ishoda u akademskim sposobnostima (čitanje i pisanje) dece sa posebnim potrebama (Campbell, 2000; Standley & Huges, 1997; Register, 2001; Colwell & Murrless, 2002; Wolfe & Horn, 1993), govorno-jezičkom razvoju (Harding & Ballard, 1982; Horn, 1988; Hoskins, 1988; Edgerton, 1994), emocionalnom razvoju (Crocker, 1968; Giles, Cogan & Cox, 1991; Hillard, 2001), socijalnom razvoju (Krout, 1986; Jellison, Brooks & Huck, 1984; Brownell, 2002) i promeni negativnih oblika ponašanja (Montello, Coons, 1998; Krakouer, Houghton, Douglas & West, 2001; McIntyre, 2007).
Osnovni cilj ovog rada je da prikaže rezultate svih dostupnih istraživanja u oblasti efekata muzikoterapije na motorički, saznajni, socio-emocionalni razvoj različitih grupa dece, ali i osoba sa posebnim potrebama i na taj način istakne značaj uvođenja muzikoterapije kao oblika tretmana ovih osoba.

Modeli pružanja pomoći putem muzikoterapije

“Proširenjem obima pružanja pomoći u oblasti rane intervencije i specijalne edukacije, zajedno sa porastom potencijalnih koristi koje deca imaju u učenju i razvoju od muzike, muzikoterapeuti bi trebalo da prilagode svoju praksu potrebama pojedinaca i njihovih porodica, kao i trendovima u oblasti rane intervencije/specijalne edukacije” (Kern P, 2004, str. 26). U dostupnoj literaturi (Chester i sar., 1999; Register, 2002; Reuer, 1996) moguće je prepoznati dva modela pružanja pomoći putem muzikoterapije: kolaborativni i konsultativni. Smith i Hairston (1999) su naveli rezultate nacionalnog istraživanja trenutne prakse muzikoterapije u SAD prema kojima je 62% ispitanika bilo uključeno u tradicionalni model direktnog pružanja usluga, dok je samo 13% ispitanika bilo uključeno u konsultativni model pružanja pomoći putem muzikoterapije. Register (2002) navodi podatak da se konsultativni model najćešće sreće u obrazovnom okruženju (38,8%), a da su konsultacije najviše pružane nastavnicima (62%).
U monografiji koju je priredio Wilson (2002) moguće je pronaći podatke o ovim modelima pružanja pomoći putem muzikoterapije u školama i njihovom korišćenju kod dece sa autističnim spektrom ponašanja, teškoćama u učenju, slušnim oštećenjima, kao i za decu sa posebnim obrazovnim potrebama uključenu u redovne škole .
Johnson (2002) je opisao četiri kategorije konsultativnog modela muzikoterapije u specijalnim, ali i školama inkluzivne orijentacije. Prema ovom autoru uloga konsultanta u oblasti muzikoterapije bila bi: 1) da podspešuje inkluziju kreiranjem i sprovođenjem odgovarajućih muzičkih aktivnosti za učenike sa posebnim potrebama; 2) da podspešuje muzičko vaspitanje pomažući muzičkim pedagozima da razumeju stanje hendikepa i podržavajući nastavnike da izađu u susret potrebama, ali i obrazovnim ciljevima postavljenim za svakog učenika; 3) da pospešuju muzičke aktivnosti povećavajući muzičke sposobnosti učenika; 4) da konsultuje ne-muzičko osoblje, kreirajući odgovarajuće muzičke aktivnosti, kako bi izašli u susret IOP  ciljevima, da obuči osoblje da primenjuje osnovne muzičke aktivnosti, da pospešuje demonstraciju odgovarajućih muzičkih aktivnosti i postignuća unutar razreda.
Chester, Holmberg, Lawrence i Thurmond (1999, prema Kern P, 2004) predstavili su opis „programiranog konsultativnog modela muzikoterapije“ koji je kao oblik pomoći pružan deci sa posebnim potrebama predškolskog uzrasta. Prednosti ovog programa opisane su ovako: „više dece je primilo pomoć, nastavnici redovno koriste strategije muzikoterapeuta, prisutna je interdisciplinarna saradnja, a prisustvo muzikoterapeuta u učionicama je maksimizirano (str. 82, prema Kern P, 2004, str. 27-28).