Berzanski indeksi i konjunktura

U V O D

Posljednjih godina finansijska tržišta i tržišta kapitala su se razvijala velikom brzinom, kako u svijetu tako i kod nas. Konjunkturna kretanja na ovim tržištima direktno utiču na sve aktivnosti privrednog života, što dovodi privredu u različite faze kao što su recesija, ekspanzija i slično. Statistika konjukture se koristi da bi matematički izrazila ta privredna kretanja. Da bi se olakšalo poslovanje na ovim tržištima formirane su berze na kojima se susreću ponuda i tražnja kapitala, što ubrzava njihovu razmjenu odnosno kupoprodaju, jer kao što znamo tržište kapitala je nezamislivo bez berze efekata. Da bi se olakšalo predviđanje kretanja cijena i ubrzalo poslovanje na ovim berzama uvedeni su berzanski indeksi. Da bi smo jasnije i potpunije objasnili berze i poslovanje na berzama, kao i značaj berzanskih indeksa, upoznaćemo se sa značajem privrednih i konjunkturnih kretanja, kao i pojmom statistike konjunkture. Pošto sve ekonomske aktivnosti prolaze kroz određene privredne cikluse, objasnićemo povezanost tih privrednih ciklusa i statistike konjunkture, njihove indikatore i ekonomske varijable, te njihovu međuzavisnost. Posebnu pažnju ćemo posvetiti indikatorima konjunkture na tržištu novca i tržištu akcija.  Prije nego što detaljno obradimo pojam berze i berzanske indekse ukratko ćemo se osvrnuti na tržište kapitala, njegov pojam i ulogu.  Na kraju rada, u okviru berzanskih indeksa predstavićemo najpoznatije berzanske indekse, kako kod nas tako i u svijetu.

1. Privredni ciklusi

Cijela ekonomska aktivnost, koja se odvija na principu slobodnog tržišta, prolazi kroz periode privredne ekspanzije i kontrakcije, odnosno, privredne cikluse. Analiza privrednih ciklusa pokušava otkriti uzrok tome. Obično se analize vrše na osnovu kvartalnih podataka, jer je potrebno prikupiti što više podataka u kraće vrijeme, koji će objasniti kretanje privrede.
Privredni ciklusi nisu međusobno slični, oni se razlikuju među privredama i u vremenima pojavljivanja. U prosjeku traju oko trideset kvartala, dakle sedam i po godina, uz velika odstupanja u pogledu minimalne i maksimalne dužine trajanja. Ipak, privredi ciklusi u različitim zemljama pokazuju izvjesnu sličnost, npr. u skoro svim zemljama prosječna recesija traje 4- 5 kvartala, i traje mnogo kraće od prosječne ekspanzije.
Postoje dva osnovna pristupa u analizi privrednih ciklusa. Prvi je taj, da su privredni ciklusi u velikoj mjeri samoobnavljajući i predvidljivi fenomeni, dok drugi pristup posmatra privredne sisteme kao crnu kutiju, u koju na jednom ulazi impuls, a na drugom kraju nastaje privredni ciklusi. Mehanizam ”Impuls- disperzija” postao je opšte prihvaćen kao najbolji način analize ciklusa.
Ne postoji opšteprihvaćena saglasnot o uzrocima privrednih ciklusa, ali u osnovi svih privrednih ciklusa stoje monetarni, tehnološki i drugi ekonomski šokovi, koji mogu biti domaćeg ili inostranog porijekla. U središtu svih privrednih ciklusa se nalazi međusobna zavisnot između poslovnog profita, investicija i kredita. Njihov rast i pad se međusobno podržavaju i naglašavaju, tako da ističu i podstiču privredne recesije i privredne ekspanzije. Fluktuacija profita, investicija i kredita su zajedničke karakteristike privrednih ciklusa u različitim periodima inflacije i deflacije, različitim režimima deviznih kurseva i različitim krajevima svijeta. Faze privrednih ciklusa su:

•     ekspanzija,
•     recesija,
•     kontrakcija
•     oporavak.