Carinska tarifa

UVOD

„Carinska profesija, jedna od najstarijih (dolazi odmah iza svešteničke, vladalačke i vojničke), izdražala je mnoge potrese i napade, ali je ostala, sačuvala se i razvila. Broj carinika i carinarnica pokazuje velečinu jedne države. U svemu tome je i veličina carinske profesije“….Ovim rečima završio je tekst na temu svoje profesije Veljko Velikić, carinski službenik iz Vršca, u listu „Carinik“ novembra 1926. godine.
Ovakav stav našeg kolege s početka XX veka, utemeljen je na istorijskim činjenicama, jer je carina kao danak ili porezi bila poznata još u starom veku. Ubirala ih je država ili pojedini gradovi. Kod starih Grka u Atini plaćala se dažbina od 2% na uvoz i izvoz robe preko Pireja. Rimljani su ih takođe razrezivali kao državne i provincijske ili gradske. Još u rimsko doba carine su predstavljale značajan prihod državne blagajne. Na pojedinim saobraćajnim mestima u provincijama postojale su carinske postaje (stationes) gde je carina naplaćivana prilikom prolaska robe. Visina carine iznosila je 2,5% (quadrogesimo) od vrednosti uvezene robe. Naplata carinskih prihoda davana je i pod zakup, u početku čak zakupcima iz redova domicilnog stanovništva, a kasnije, od sredine II veka, naplaćivali su je službenici koji su u našim krajevima nosili naziv publicum portarii Illyrici et ripae Thraciae. U srednjem veku osim izvoznih i uvoznih, plaćala se i provozna, takoreći tranzitna carina.
Najstariji sačuvani carinski pravni zakon vezan za naše prostore jeste Dubrovački carinski statut – Liber statutorum doane – iz 1277. godine. Osim pravnih običaja i domaćih pisanih pravnih izvora, u Srbiji je već početkom XIII veka ušao u upotrebu prvi pisani pravni izvor vizantijskog porekla. Sava Nemanjić, sv. Sava, po proglašenju autokefalnosti srpske pravoslavne crkve 1219. godine izdao je Nomokanon, skup crkvenih i svetovnih pravnih propisa. Oslanjajući se na njega u vreme razvijene feudalne države 1349. godine, nastao je Dušanov zakonik, dopunjen 1354. godine, kojim je normiran najveći broj društvenih odnosa. Srednjovekovni srpski vladari naplatu carine obično su davali u zakup, najčešće Dubrovčanima, da bi se dolaskom Turaka na Balkan potpuno promenila i struktura prihoda. Najznačajniji je bio porez u novcu, takozvani desetak, u „zemaljskim proizvodima”, radnoj snazi, „nahijski prirez”, prihod od kazni i, na kraju, prihod od carina, prevoza i ribolova.

ISTORIJA CARINSKE TARIFE

Oslobođenjem od Turaka, prihod od carina i prevoza preko skela počeo se prikupljati prvi put u maju 1804. godine, kada je Karađorđe ustanovio carinarnicu sa skelom na Ostružnici. Kao i pod turskom vlašću, carina je iznosila 3%. Vazalna Srbija morala je svoje carinske tarife da sastavlja u skladu sa postojećim odredbama Portinih ugovora i Knez Miloš se u tom pogledu verno pridržavao Portinih uputstava.
Prvu carinsku tarifu propisao je 1. marta 1819. godine a dopunio je 16. decembra 1822. godine. Ova tarifa obuhvatala je ukupno 31 stavku (najveća carina bila je za konje i goveda, po 2 groša po grlu, na svinje 20 para, a na ovce 10 para po grlu). Za ostalu robu predviđeno je da se u odnosu na vrednost uzima po 2 pare na svaki groš. Navedena tarifa važila je sve do 7. marta 1828. godine kada je zamenjena novom. Nova tarifa obuhvatala je 71 stavku i po visini carine bila je nešto niža od prethodne. Uvozno-izvozne carine naplaćivane su i prema drugim pašalucima. Sedam godina kasnije, 3. jula 1835. godine, propisan je „kratki dodatak“ tarife iz 1828. godine kojim je propisana carina za 8 stavki (sedam vrsta stoke i pšenicu), za proizvode koji se izvoze u Tursku, a koja je bila veoma visoka (za konje čak 20 groša, a za volove i svinje po 10).
Prvi Carinski zakon o opštoj carinskoj tarifi donet je 5. juna 1883. godine i tada je prestala da važi tarifa iz 1863. Po novoj tarifi ukinute su provozne carine po ugledu na evropske države, a uvozna roba bila je raspoređena u 18 grupa, sa 63 tarifna broja, razvrstana po strukama, a ne po alfabetu kao ranije. Nova carinska tarifa od 2. aprila 1892. godine sadržavala je i zaštitne carine. Naš prvi Carinski zakon datira od 21. maja 1850. godine, zatim slede carinski zakoni iz 1863. i 1897, a Carinski zakon Kraljevine Srbije koji je donet 23. januara 1899. godine i on detaljno reguliše postupak carinjenja, predviđa mogućnost skladištenja robe i utvrđuje postupak za povraćaj pogrešno naplaćenih dažbina . Sa manjim izmenama i dopunama korišćen je i u Kraljevini Jugoslaviji.
Nakon Drugog svetskog rata u porušenoj i potpuno opustošenoj zemlji prvi propisi kojima se uređuju određena pitanja iz oblasti carina doneti su 1945. godine, a prvi Carinski zakon stupio je na snagu 1948. godine i njime su po prvi put propisani instituti carinskog sistema, kao što su carinska roba, carinsko područje, carinska linija, pogranični pojas, mere carinskog nadzora. Slede Carinski zakon iz 1959. koji je pratilo i donošenje Uredbe o privremenoj opštoj carinskoj tarifi. Ona je sadržavala i odredbe o carinskim povlasticama i oslobođenjima za različite kategorije uvoznika. Kako je razvoj društva zahtevao i modernizaciju carinskog sistema, 1973. godine donet je novi Carinski zakon, čija je osnovna karakteristika da sveobuhvatnije reguliše materiju carinskog postupka u železničkom i drumskom saobraćaju. Dalja modernizacija carine nastavlja se novim Carinskim zakonom iz 1976. godine, koji je menjan i dopunjavan više puta (1979, 1982 i 1984. godine), prateći promene u privredi i potrebe učesnika u carinskom postupku sve do današnjih dana