Finansiranje infrastrukture sa trzista kapitala

1. UVOD

Pojmom infrastruktura obuhvaćtju se zakoni i objekti koji pružaju osnovne javne usluge koje omogućuju i/ili podržavaju odvijanje aktivnosti u primarnim, sekundarnim i tercijarnim gospodarskim djelatnostima. Pod javnim uslugama smatraju se usluge koje javni sektor, barem dijelom, direktno pruža građanima te (su)financira i/ili regulira njihovo pružanje od strane privatnog sektora. Tipični primjeri javnih usluga uključuju obrazovanje, zdravstvo, socijalnu pomoć. saobraćaj, telekomunikacije, proizvodnju, prijenos i distribuciju energije, zbrinjavanje otpada, vodoopskrbu i odvodnju i dr. Iako temeljna logika pružanja javnih usluga upućuje na njihovo financiranje iz javnih izvora, praksa je pokazala da isključivo oslanjanje na javne izvore nerijetko nije dostatno. U financiranju novih i održavanju postojećih infrastrukturnih objekata i sustava koriste se tri temeljna modela:
• javno (državno) financiranje;
• privatno financiranje;
• mješovito financiranje (partnerstvo javnog i privatnog sektora).
U ovom radu ću početi od samog kapitala. Teorija kapitala je sastavni dio teorije imovine i ona predstavlja centralno pitanje i srž političke ekonomije u okviru koje se detaljno i izučava. Što se tiče same infrasturkture, geoprometni položaj BiH, Hrvatske, Srbije i Crne Gore značajan je u transportnom sistemu Evrope. Preko ovih država vode najkraće veze Srednje Evrope sa Jadranskim morem. Međutim, do sredine 2003. godine, kada je dobila prvih 11 km savremene autoceste, BiH je bila jedina zemlja u području Jugoistočne Evrope koja nije imala ni jedan kilometar savremene autoceste. Mreža magistralnih cesta u BiH dugačka je ukupno 3.788 km, od čega unutar FBiH 2.024 km, a u RS 1.764 km. Povezanost države magistralnim cestama je 7,4 km/100 km2. Mreža regionalnih cesta se proteže na 4.842 km, od čega 2.118 km u RS, a 2.724 km u FBiH. Dužina lokalnih cesta je oko14.000 km, tako da je ukupna dužina cestovne mreže u BiH oko 22.630 km, od čega je 14.020 km dužina asfaltiranih cesta. Dužina evropskih cesta (E-ceste) u BiH iznosi ukupno 995 km (E-59, E-65, E-73, E-661, E-761 i E-762).
Značajna donatorska sredstva utrošena su na obnovu voznog parka gradskog prijevoza (Sarajevo, Mostar, Banja Luka). Financiranje cestovne infrastrukture, u sadašnjim okolnostima, uglavnom, znači financiranje održavanja. Godišnje se u RS za zaštitu i odražavanje magistralnih i regionalnih puteva utroši oko 30, a u FBiH oko 50 miliona KM.
Veoma bitnu ulogu igraju i različiti fondovi, projektno finansiranje, izvori finansiranja lokalog razvoja kao i primjenu javno-privatno partnerstvo u Republici Srpskoj, što će biti objašnjeno u radu.

2. TRŽIŠTE KAPITALA

Teorija kapitala je sastavni dio teorije imovine i ona predstavlja centralno pitanje i srž političke ekonomije u okviru koje se detaljno i izučava.
Riječ kapital potiče od latinske riječi caput, što znači glava, odnosno od pridjeva capitalis-glavni. Kapital kao riječ se prvi put pojavljuje u srednjem vijeku sa širenjem trgovačkog bogatstva i pojavom kredita. Ono što se obično tada, pa i danas podrazumijevalo pod kapitalom jeste ukupnost dobara koja donose kamate.
Tržište kapitala predstavlja prostor na kome se suceljavaju ponuda i tražnja za kapitalom. Kapital predstavljaju sve hartije od vrednosti sa rokom dospeca dužim od godinu dana. Postoji primarno i sekundarno tržište kapitala. Tržište kapitala inkorporira u sebi sledeca tri tržišta: kreditno- investiciono tržište; hipotekarno tržište i tržište vrednosnih papira dugorocnog karaktera. Izvori kapitala u okviru jedne nacionalne ekonomije su: novcana štednja, transformacija u kapital (zajmovni kapital i akcijski kapital). Kupac i prodavac kapitala dogovaraju se o predmetu i uslovima kupoprodaje. Najbitniji uslov svake kupoprodaje kapitala jeste njegova cena.
Kao ucesnici na tržištu kapitala se najcešce pojavljuju: investitori kapitala, preduzetnici kapitala, posrednici u formi banaka i drugih bankarskih organizacija specijalizovanih finansijskih isntitucija kao berzi i država. Sa aspekta tržišnog odnosa, ucesnici na tržištu kapitala se mogu svrstati u neposredne ucesnike i posredne ucesnike.
Kao trgovina kapitala smatra se trgovina likvidnim novcem raspoloživim u roku dužem od jedne godine. Drugim riječima, tržište kapitala predstavlja institucionalno organizovani prostor sa svim potrebnim elementima neophodnim za njegovo funkcionisanje u tačno određenom vremenu, kao i pravila i uzanse ponašanja učesnika.
Osnovna funkcija tržista kapitala je upravo ta da vrši stalno okupljanje imaoca i tražioca kapitala na određenom mjestu i u određeno vrijeme.
U tržišno razvijenim zemljama način funkcionisanja, bankarske operacije i tehnologija rada na tržištu kapitala, odvijaju se na osnovu jasnog poslovnog kodeksa, morala i dobrih poslovnih oobičaja. Naime, učesnici na tržištu kapitala pri obavljanju raznih transakcija dužni su da se pridržavaju sledećih principa i karakteristika:
– jednoobraznost, koja podrazumjeva primjenu jednoobraznih instrumenata po formi i sadržini, jedoobrazbnost dokumenata i njihove obrade, kao i jednoobraznost tehnologije rada,
– jedinstvenost, koja podrazumjeva jedinstven način poslovanja i obavljanja tržišnih transakcija;
– internacionalnost u realizaciji ovih poslova, koja označava striktno poštovanje i pridržavanje međunarodnih pravila i običaja;
– široka lepeza ponude tržišnog materijala i veliki broj učesnika ovlašćenih za obavljanje poslova na finansijskom tržištu;
– efikasnost i korektnost, koja se ogleda u pravovremenoj i promptnoj valutaciji priliva i odliva sredstava po osnovu realizacije tržišnih transakcija na nacionalnom i međunarodnom tržištu;
– tržišno ponašanje i apsolutna konkurentnost svih učesnika na tržištu sa stanovišta kvaliteta tržišnih usluga koje se pružaju klijentima;
– besprekorna finansijska disciplina na svim nivoima i kod svih učesnika;
– savremena tehnologija rada uz primjenu najsavremenijih tehničkih pomagala;
– racionalnost poslovanja institucija izražena kroz niske transakcione troškove;
– potpuna i dosledna ažurnost, koja se ogleda u neprikosnovenoj obavezi učesnika na tržištu da sve naloge dobijene do određenog vrmena obrade i realizuju istog dana;
– primjena kontokorentne i korespondentske politike između tržišnih učesnika;
– stabilnost, konzistentnost, kongruentnost i dosledna primena zakona i svih podzakonskih propisa u odnosu na sve učesnike;
– primjena najjednostavnijih rešenja za cirkulaciju podataka i dokumenata;
slobodan transfer kapitala i finansijskog tržišta