Harmonizacija akciza

UVOD
Akciza je poseban oblik poreza na promet i jedan od najstarijih poreznih oblika. Akcize su specijalni, dodatni i visoki porezi na promet kojima se obično oporezuje potrošnja uglavnom monopolskih proizvoda koji nemaju alternativu i imaju izuzetno visoku tražnju i masovnu potrošnju. Obaveza po osnovu akcize nastaje kada su akcizni proizvodi proizvedeni i uvezeni u BiH.
Naziv datira iz 16. vjeka kada su u Holandiji oporezivali pivo, alkoholna pića, so i šećer posebnim porezom koji su zvali excijsen. Proizvodi koji se oporezuju akcizama najčešće su cigarete, alkoholna pića,[1] i naftni derivati.Broj i vrsta proizvoda koji se oporezuju razlikuju se od zemlje do zemlje.

Akcizama se oporezuju proizvodi sa neelastičnom potražnjom, a porezni obveznici su proizvođači i uvoznici. Porezna osnovica je određena mjernom jedinicom (kg, litar i sl.), a iznosi su u apsolutnim vrednostima . Na cjenu proizvoda se dodaje iznos akcize, a na taj iznos se onda obračunava PDV.

HARMONIZACIJA AKCIZA U EVROPSKOJ UNIJI

Zajednički sistem akciza u Evropskoj uniji je stupio na snagu 1.januara 1993.godine, kada je počelo da funkcioniše jedinstveno tržište. Kao obavezni akcizni proizvodi definisani su naftini derivati, duvanski proizvodi i alkoholna pića. Zemlje članice mogu da uvode i akcize na nake druge proizvode, za koje svaka zemlja samostalno određuje sistem oporezivanja, pod uslovom da ne sprečava slobodno prekogranično kretanje takve robe, tj. da ne povlači za sobom dodatne formalnosti i administrativne troškove.

Pravila zajednice u oblasti akciza obuhvataju:

– harmonizovanu poresku strukturu, tj. definisanje akciznih proizvoda, poreske osnovice i poreskih oslobođenja,
– poreske stope, odnosno propisivanje minimalnih stopa, uz pravo zemlje članice da uvodi sopstvene stope akciza, imajući u vidu međunarodno okruženje,
– kretanje akciznih proizvoda između zemalja članica i
– režim akciznih skladišta.

Propisi koji uređuju oporezivanje akcizama u EU uglavnom su usvojeni tokom 1992. godine, vezano za uspostavljanje jedinstvenog unutrašnjeg tržišta, u cilju omogućivanja slobodnog kretanja ljudi, dobara, usluga i kapitala. Pravni temelj za harmonizirani sistem akciza nalazi se u II poglavlju o poreskim odredbama u čl.93 Ugovora o osnivanju Europske unije.
Harmonizacija, kao i oblasti PDV, ni u oblasti akciza nije laka, imajući u vidu problem usaglašavanja vrsta robe koja im podliježe i visinu stopa poreza. “Mnoge zemlje su koristile akcize kao prikrivenu “vancarinsku barijeru¹ ”

1Prokopijević, M.,Evropska unija-uvod, JP Službeni glasnik, Beograd 2005, str. 127.
,što je Evropska komisija izvodila pred Evropski sud pravde, pa je to vremenom dovelo do napuštanja prakse akcizne diskriminacije.

Pravno gledano harmonizacija akciza u Evropskoj uniji bazira se na većem broju direktiva, koje se mogu grupisati u tri cjeline :

1.u prvoj grupi je tzv. “horizontalna direktiva”, tj. Direktiva 92/12/EEC o opštim
aranžmanima za obavezne proizvode koji podležu akcizama: alkoholna pića, duvanski proizvodi i naftni derivati (alcoholic beverages, manufactured tobacco, mineral oils), kao i držanju, kretanju i kontroli takvih proizvoda, koja je kasnije više puta dopunjavana (92/108/EEC, 94/74/EC, 96/99/EC, 2000/44/EC, 2000/47/EC,2004/106/EC);

2.u drugoj grupi su tzv. “strukturne direktive”, koje se odnose na harmonizaciju
strukture akciza na naftine derivate, alkoholna pića i duvanske proizvode (92/78/ EEC,
92/81/ EEC, 92/83/ EEC);

3.u treću grupu spadaju direktive o približavanju stopa akciza za obavezne akcizne
proizvode, poznatije kao direktive o stopama (92/79 EEC, 92/80 EEC, 92/82/ EEC,
92/84/ EEC, 2002/10/ EC).
HORIZONTALNA DIREKTIVA
Nastanak poreske obaveze. Horizontalna direktiva predviđa da poreska obaveza plaćanja akcize nastaje u momentu proizvodnje dobra oporezovanog akcizom, odnosno u trenutku uvoza na teritoriju Zajednice. Pod teritorijom Zajednice podrazumeva se oblast primjene Ugovora o osnivanju, s tim što su određene teritorije pojedinih zemalja članica izuzete (npr. određena ostrva).

Definisanje pojma proizvodnje se prepušta zemljama članicama, koje same određuju pravila proizvodnje, prerade i držanja proizvoda koji podliježu akcizama. Uvoz se definiše kao ulazak proizvoda pogođenog akcizom na teritoriju EU, pri čemu se tateritorija određuje u prethodno navedenom smislu.