Institucija vojnog atašea

U V O D

Nastanak vojne diplomatije kroz istoriju, proces je koji je išao uporedo sa nastankom i razvojem opšte diplomatije. Moćna vojska unutar sopstvene države, ispoljavala je svoj uticaj na sve institucije unutar države, pa i na diplomatiju, stavljajući na prvo mesto poslove vojne prirode, koji su zahtevali od diplomata dobro poznavanje vojne problematike. Kako su najbolji poznavaoci vojnih pitanja profesionalni vojnici, tako je i njihovo znanje eksperata u radu diplomatskih institucija postalo preko potrebno.
S vremena na vreme, vojni faktor u diplomatiji bio je nadmoćniji od opšteg, što je rezultiralo pretežnošću vojne diplomatije nad opštom diplomatijom.. Takav vid dominacije verovatno je bio nametnut i od strane tadasšnjih vladara, koji pored toga što su bili državnici, bili su i vojskovodje, tačnije, političke i vojne funkcije bile su koncentrisane u jednoj ličnosti.
Na prve podatke o delovanju profesionalnih vojnika za potrebe diplomatske službe nailazi se u prvim vojnim delima, kada se shvatilo da je ratovanje veština koja se može naučiti i iz knjiga.”Rimski pisac Frontinus u svom delu Stratagems (Ratna lukavstva), koje je pisno za obuku rimskih oficira opisuje kako je izvesni Kaius Lelius poslat od strane Skipia u logor Sifaks pod izgovorom obavljanja diplomatske misije. On je sa sobom poveo nekoliko visokih oficira sa zadatkom da sprovedu strucno istraživanje. Oficiri su bili prerušeni u njegove sluge i kada bi se neko od njih našao u situaciji da bude otkriven, ambasador bi ga okrutno kaznio, da bi sve uverio da se radi o najobičnijem robu”.
Srednji vek protekao je lišen komplikovanog ratovanja, tačnije nije bilo naročitog vojnog planiranja kao ni taktičkih pokreta trupa, što ga je činilo nezanimljivim za vojnodiplomatske aktivnosti. Makijaveli je bio jedan od retkih autora koji je u svojim delima istraživao vojno-diplomatsku praksu Srednjeg veka.
Sukobi država u XVII i XVIII veku vodili su se uglavnom uz pomoć saveznika, što je nametalo potrebu za učešćem profesionalnih vojnika u ulozi oficira za vezu, odnosno ulozi koja je prethodila uvodjenju funkcije vojnog izaslanika. Njihova dužnost bila je održavanje veze izmedju sopstvene i savezničke armije, pomoć u obuci vojnika, pružanje vojničkih saveta savezničkim generalima, kao i izveštavanje o tome gde se slila novčana pomoć koju je uputila njihova vlada. Oficiri za vezu, imali su i za zadatak da zastupaju ambasadora u situacijama kada on iz bilo kog razloga nije mogao da napusti glavni grad. Na taj način, oficirima za vezu, odnosno povremenim diplomatskim misijama je pružena prilika da se bliže upoznaju sa oružanim snagama zemlje prijema, odnosno da se obaveste i izveste sopstvenu vladu o stanju unutar zemlje prijema.
Francuski kardinal Rišelje je u periodu vladavine Luja XIV formirao Vojno-politički obaveštajni biro, i iz tog biroa su često upućivani francuski oficiri sa zadacima održavanja veze izmedju savezničkih armija. Sa takvim zadatkom je poslat jedan francuski oficir na švedski dvor, a ono što je interesantno u vezi sa tim oficirom je da je tada prvi put subordinacija (komandovanje) nad njih povereno ambasadoru. To predstavlja jedan od prvih pokušaja uspostavljanja civilne kontrole nad pripadnicima oružanih snaga.
Od vremena prvih oficira koji su upućivani u inostranstvo pa do dana današnjeg, vojni ataše je imao izvesnu samostalnost u odnosu na druge diplomate pa i samog ambasadora. Ali ipak je ambasador imao jednu opštu nadležnost nad svima uključujući i vojnog atašea. Vojni ataše je bio vezan za Ministarstvo odbrane, a ne za Ministarstvo inostranih poslova, što mu je davalo samostalnost, ali samo u meri u kojoj je dozvoljavao ambasador. Tek sa francuskom revolucijom i Napoleonom , stvoreni su uslovi za početak aktivnog učešća vojnog osoblja u rad diplomatske službe. Napoleon je medju prvima uvideo korist od slanja svojih oficira u strana diplomatstka predstavništva i prvi (nezvanično) uputio 3. marta 1806. godine , kapetana Lagranža u Beč, sa zadatkom da “stalno vodi precizne podatke o snazi austrijske vojske i njihovom borbenom položaju”. Kapetaj Lagranž je prikupljene podatke svakodnevno beležio, zavodio ih po datumima, i slao mesečne izveštaje do svog generalštaba, odnosno vojne obaveštajne službe, kao i do Ministarstva inostranih poslova. Zbog načina delovanja francuskog kapetana, koji se i danas u nešto savremenijem obliku koristi, može se reći da se radilo o prvom vojnom atašeu. Istovremeno, upućivanje pomenutog oficira u diplomatsku službu, uzima se u većini literature kao zvanični početak delovanja oficira unutar diplomatskog predstavništva, odnosno kao zvaničan početak rada vojne diplomatije.