Javni dug

UVOD

Javni prihodi predstavljaju novčana sredstva koja država, odnosno društvene zajednice prikupljaju radi pokrivanja društvenih rashoda. Oni su sredstva čija je osnovna namjena pokrivanja ili finansiranje društvenih, tj. javnih funkcija. Javni prihodi su sredstva koja služe za zadovoljavanje opštih i zajedničkih društvenih potreba, i uglavnom se formiraju kroz sistem raspodjele i preraspodjele nacionalnog dohotka. Država danas raspolaže raznovrsnim prihodima čija visina i struktura zavise od političkih, ekonomskih, socijalnih i drugih faktora unutar svake privrede.U ovom seminarskom radu pažnja će biti posvećena javnom zajmu kao izvoru javnih prihoda.
Javni zajam predstavlja oblik javnog prihoda kod koga zajmodavac (fizičke ili pravne osobe ili druga država) preda zajmoprimcu (državi) određenu količinu novca ili drugih
zamjenljivih stvari u vlasništvo, uz obavezu da država u ugovorenom roku vrati jednaku količinu ustupljenih stvari. Do početka XIX vijeka isti nije bio razvijen.
U finansijskoj teoriji se pravi razlika između javnog duga i javnog zajma. Javni dug je širi pojam od javnog zajma s obzirom da označava obavezu države, koja uključuje ne samo
dug nastao po osnovu ugovora o javnom zajmu, nego i obaveze nastale po bilo kojoj drugoj osnovi (izvršenje eksproprijacije, naknada ratne štete i sl.).
Danas bi se mogla praviti razlika između javnog duga i javnog zajma uglavnom u odnosu na subjekte koji ga opisuju. Javni dug se obično formira kod centralne banke ili u
inostranstvu, dok se javni zajam formira uglavnom na sredstvima subjekata, nosilaca dohotka u privredi. Ovdje se prije svega imaju u vidu sredstva preduzeća, stanovništva, poslovnih banaka i dr.
Na drugim elementima teško je danas praviti razliku, tako da se najčešće ta dva pojma sve više identifikuju u finansijskoj teoriji i politici, mada ne mora da postoji uvijek znak
jednakosti između javnog duga i javnog zajma.           Javni zajam je u posljednje vrijeme postao vrlo pogodan instrument ekonomske politike države.

POJAM I KARAKTERISTIKE JAVNOG ZAJMA

Javni zajam predstavlja zaduživanje države kao i užih društveno političkih zajednica na osnovu ugovora, koji se sklapa sa fizičkim i pravnim licima. Dok su se nekada javni zajmovi sklapali samo u vanrednim okolnostima u savremenim uslovima javni zajam postaje često korišćen metod mobiliziranja finansijskih sredstava, a istovremeno i sve značajniji instrument ekonomske politike.
Javni zajam najčešće nastaje u posebnim uslovima kada su državi odmah, ili u kratkom roku, potrebna sredstva za određene, najčešće vanredne rashode, koje ne može da osigura redovnim prihodima. Javni zajam je metod kojim se to postiže. Raspisujući javni zajam, u odnosu na nosioce dohotka u zemlji ili uzimanjem zajmova u inostranstvu, država dolazi do potrebnih sredstava.
Javni zajam država vraća postepeno, u dužem vremenskom periodu, obično kroz anuitete, koristeći pri tome svoje redovne prihode (poreze i sl.). Ovo je posebno slučaj kada naglo porstu javni rashodi, kada je nemoguće daljom poreskom presijom osigurati potrebne redovne prihode. Državni zajmovi su metod ili sredstvo kojim se, tokom dužeg ili kraćeg vremena, teret vanrednih rashoda raspoređuju na više generacija, bez osjetnijeg poreskog opterećenja generacije koja je trenutno poreski obveznik.
Za razliku od zajma privatnog lica gdje iznos kredita zavisi od finansijskih sredstava i materijalnih dobara kojima dotično lice raspolaže javni zajam ne počiva ni na kakvim garancijama. U osnovi javnog zajma se nalazi povjerenje prema državi kao dužniku i njegove uslove određuje sama država vodeći računa o opštoj ekonomskoj situaciji;
Između javnog kredita i poreza postoji određena povezanost. Otplaćivanje javnih kredita koji su iskorišćeni u neproduktivne svrhe vrši se iz prihoda od poreza. Na ovaj način se zajmovi pretvaraju u poreze i raspoređuju na duži period vremena.
Kada se govori o karakteristikama javnog zajma, obično se u javnofinansiskoj literaturi apostrofiraju i navode sljedeće karakteristike koje su samo njemu svojstene:

•     Javni zajam je po pravilu destinirani javni prihod, a jedini izuzetak je tzv. leteći javni zajam, koji služi za premošćavanje vremenskog nepoklapanja priticanja javnih prihoda i odliva po osnovu javnih rashoda.
•     Javni zajam je vanredni javni prihod, i destiniranost je posebno naglašena i o njoj se mora voditi računa.
•     Javni zajam pripada kategoriji nefiskalnih javnih prihoda. Kod njega je naglašena dobrovoljnost, osim kod prinudnih zajmova, budući da kada država obezbijedi novčana sredstva posredstvom javnog zajma, ona to čini na dobrovoljnoj, a ne na bazi fiskalnog suvereniteta.Javni zajam karakteriše njegova povratnost, za razliku od drugih javnih prihoda.
•     Javni zajam povlači ne samo povraćaj sredstva, odnosno glavnice, nego i plaćanje ugovorene kamate kao cijene upotrebe novčanih sredstava.
•     Javni zajam predstavlja primjenu metoda raspoređivanja javnog tereta kroz vrijeme, time što država prebacuje teret otplate javnih zajmova na buduće generacije anticipirajući porast budućih javnih prihoda iz kojih će otplaćivati javni zajam.