Korporativno upravljanje u porodičnim firmama

UVOD

Korporаtivno uprаvljаnje predstаvljа ključni element u poboljšаnju ekonomske efikаsnosti i rаstа, kаo i u povećаnju povjerenjа investitorа. Korporаtivno uprаvljаnje obuhvаtа skup odnosа između uprаve kompаnije, uprаvnog odborа, аkcionаrа i drugih zаinteresovаnih strаnа i obezbjeđuje strukturu putem koje se određuju ciljevi kompаnije, kаo i sredestvа postizаnjа tih ciljevа i prаćenje rezultаtа. Dobro korporаtivno uprаvljаnje trebа dа osigurа odgovаrаjuće podsticаje odboru i rukovodstvu u ostvаrenju onih ciljevа koji su u interesu kompаnije i аkcionаrа, kаo i dа olаkšа efikаsno prаćenje. Prisustvo efikаsnog sistemа korporаtivnog uprаvljаnjа unutаr pojedinаčne kompаnije i ekonomije kаo cjeline pomаže dа se dostigne stepen povjerenjа potrebаn zа prаvilno funkcionisаnje tržišne ekonomije. Kаo rezultаt togа imаmo niže troškove kаpitаlа, preduzećа se podstiču dа efikаsnije koriste resurse, pа se time potpomаže rаst. Okvir korporаtivnog uprаvljаnjа tаkođe zаvisi od zаkonskog, regulаtornog i institucionаlnog okruženjа.
Porodični biznis je danas jedan od najznačajnijih generatora bogatstva i zaposlenosti u svjetskoj privredi. U svim velikim ekonomijama, mali porodični biznis je kičma privrede i ekonomskog napretka.. Porodični biznisi su u vidnoj ekspanziji u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, jer takva preduzeća bilježe zavidne rezultate. Ono što predstavlja izazov, posebno današnjeg vremena, jeste činjenica da je životni vijk biznisa u porodičnom vlasništvu relativno kratak. Veliki broj porodičnih preduzeća ne uspijeva da opstane nakon nestanka svog prvobitnog osnivača. Tome prvenstveno doprinosi nedostatak pripreme nadolazećih generacija za rastući biznis kao i brojčano veću porodicu. Upravo primjenom dobrih upravljačkih struktura, edukacijom generacija koje dolaze, definisanjem jasnih pravila u porodici, jasnim razdvajanjem vlasništva od upravljanja, razvijanjem instrumenata poslovanja, šanse za opstanak i razvoj biznisa u porodičnom vlasništvu su daleko veći.

Pitanja sa kojima se suočavaju porodična preduzeća su vrlo kompleksna, a njihovom rješavanju mogu doprinijeti različiti stručnjaci, kao što su: ekonomisti, psiholozi, pravnici, racunovodstveni stručnjaci, sociolozi, antropolozi, te čak i ljekari i terapeuti. Sa gledišta modernog menadžmenta kojim se tvrdi da je menadžment nauka o ljudima i za ljude, riječ je zapravo o pitanju kako i na koji način može ljude, članove porodica, motivicati za dalji rad u porodičnoj firmi. Porodica je zbog svoje rodbineske povezanosti već sama po sebi neke vrste tim, tim ljudi koji se, doduše, mijenja, ali u svojoj suštini ostaje podjednako snažana. To je tim u kojemu prevladavaju argumenti i legitimna mišljenja pojedinaca. To je tim u kojem ljudi razgovaraju.

PROBLEM ISTRAŽIVANjA

Korporativno upravljanje je sastavni dio svakog preduzeća, bilo to porodično ili neporodično preduzeće. Međutim, u porodičnim firmama postoje tri faze vlasništva od kojih svaka sljedeća sve manje pokazuje interesovanja za uspješno korporativno upravljanje. Uslijed toga, dolazak firme do treće generacije dovodi i do gašenja iste.

Obzirom na gore navedeno, osnovni problem istraživanja u ovom radu postavlja pitanje: Da li dobar dizajn sistema korporativnog upravljanja u porodičnoj firmi treba da obezbijedi sa jedne strane maksimiziranje koristi od porodičnog vlasništva, ali da istovremeno sa druge strane da se uvede disciplina između članova porodice i smanji rizik od potencijalnih sukoba?

PREDMET ISTRAŽIVANjA

Kao predmet istraživanja može se navesti područje Republike Srpske, gdje je evidentno da većina porodičnih preduzeća ima različite probleme korporativnog upravljanja u različitim fazama vlasništva porodičnih preduzeća. Na primjeru preduzeća u Republici Srpskoj najjasnije se može pokazati navedeni problem, jer upravo korporativno upravljanje može pomoći jednoj firmi da uspješno riješi izazove koje donosi rast ali i trenutna ekonomska kriza i kako u svim tim uslovima da ostane održiva. Takođe, firme moraju da nauče kako da regrutuju i zadrže najbolje ljude za porodični biznis. Isto tako, moraju da definišu logičnu i efikasnu organizacionu stukturu. A sve to je nemoguće bez dobrog korporativnog upravljanja.

CILjEVI ISTRAŽIVANjA

Kako se naučnim ciljevima određuje nivo spoznaje koju treba ostvariti da bi se riješio problem, onda su naučni ciljevi ovog rada odnose na definisanje onih dijelova korporativnog upravljanja koje porodično preduzeće treba da posjeduje i na osnovu kojih ono može da posluje da bi bilo što uspješnije. Zatim, definisanje porodičnih preduzeća i šta je to što porodično preduzeće mora da posjeduje da bi bilo porodično i koji su to ključne osobe potrebne da bi jedno preduzeće imalo status porodičnog preduzeća.

Pragmatični (društveni) ciljevi obuhvataju predstavljanje situacije u Republici Srpskoj na osnovu prikupljenih podataka i kratka komparativna analiza sa porodičnim preduzećima u Federaciji Bosne i Hercegovine.

U prvom dijelu rada dat je teorijski prikaz korporativog upravljanja, njegovu istoriju nastanka, kao i principe korporativnog upravljanja. U drugom dijelu rada posvećen je takođe teorijskom pristupu porodičnim firmama, prikazane su faze razvoje porodičnih firmi, razlike sa neporodičnim firmama, prednosti i nedostaci, nasljeđivanje i konflikti. Treći dio rada posvećen je korporativnom upravljanju u porodičnim firmama, koji sadrži detaljno prikazan problem i predmet istraživanja na osnovu dobijenih podataka i na osnovu kojeg će se dokazati ili osporiti hipoteza ovog rada.

HIPOTEZE ISTRAŽIVANjA

Glavna hipoteza od koje se polazi glasi: Dobar dizajn sistema korporativnog upravljanja u porodičnoj firmi obezbjeđuje maksimiziranje koristi od porodičnog vlasništva, uvođenje discipline između članova porodice i smanjenje rizika od potencijalnih sukoba?
Pomoćne hipoteze glase:

1) Uspjeh porodičnoj firmi doprinose isti interesi članova porodice, što implicira veću predanost radu, što vodi ka prvoj pomoćnoj hipotezi: egzistencija porodice zavisi od samog uspjeha firme, pa su svi članovi porodice više posvećeni poslu i imaju veći stepen motivacije.
2) Raspodjela rizika je jedan od razloga koji se navodi protiv rada članova porodice u istoj firmi. Na onovu toga, druga pomoćna hipoteza glasi: Krahom porodične firme svi članovi ostaju bez zaposlenja, pa nije dobro da svi članovi porodice ovise samo od porodične firme.

Da bi se postavljene hipoteze mogle povtrditi ili odbaciti, potrebno je definisati odgovarajuće varijable, a to su: dizajn sistema korporativnog upravljanja u porodičnoj firmi, kao nezavisna varijabla i maksimiziranje koristi od porodičnog vlasništva, uvođenje discipline između članova porodice, kao i smanjenje rizika od potencijalnih sukoba kao zavisna varijabla.