Materinstvo i očinstvo u slučaju začeža uz biomedicinsku pomoć

 
Uvod
Dobijanje potomstva jedan je od važnih ciljeva bračnih parova, ako ne i prioritet, ali na žalost sama želja za neke bračne parove nije dovoljna te su nakon mnogo godina bezuspešnog broja pokušaja dobijanja potomaka prirodnim putem prisiljeni pristupiti vantelesnoj oplodnji tj. začeću uz biomedicinsku pomoć.

Začeće uz biomedicinsku pomoć jeste pojam koji obuhvata različite reproduktivne tehnologije telesnog (IN VIVO) ili vantelesnog (IN VITRO) začeća, koje se primenjuje u onim slučajevima kada začeće deteta nije moguće iz različitih razloga ostvariti prirodnim putem, bez pomoći biomedicine.

1. Pravo biomedicinski potpomognutog oplođenja
Ustavom Srbije je predviđeno da svako ima pravo da odlučuje o rađanju dece. Sloboda o odlučivanju rađanja u slučajevima neplodnosti ili smanjene plodnosti direktno je uslovila materinstvo i očinstvo i samim napretkom medicine tj. biomedicinski potpomogutog začeća.

U našem pozitivnom pravu lečenja neplodnosti postupcima BMPO obuhvata unutartelesno oplođenje (unošenje semenih ćelija u polne organe žene – INSIMINACIJA) ili vantelesno oplođenje (spajanje jajnih i semenih ćelija izvan tela žene i prenošenje stvorenog embriona u telo žene).

Pravo na postupak biomedicinski potpomognute oplodnje i rađanje imaju suprižnici koji prirodnim putem ne mogu ostvariti želju za detetom, kao i muškarac i žena koji žive u stabilnoj i dugotrajnoj vanbračnoj zajednici. Ustavom se garantuje da svaki čovek ima pravo da slobodno odlučuje o rađanju dece.

Pravo na rađanje deteta predstavlja pravo svake osobe koja se nalazi u generativnom dobu da dobije sopstveno dete, tu spada i pravo na pristup o biomedicinskim tehnikama potpomognutog rađanja. Novi Zakon o lečenju neplodnosti postupcima BMPO priznaje pravo punoletnim i poslovno sposobnim ženama i muškarcima koji žive u braku ili vanbračnoj zajednici i koji su zdravstveno sposobni da vrše roditeljsku dužnost u skladu sa zakonom.
-2-
Razvijanje novih reproduktivnih tehnologija – artificijalna insiminacija, fertilizacija in vitro, transfer embriona, embrio biopsija, kloniranje…- navelo je pravo da zaključe kako će se umesto klasične podele na bračnu i vanbračnu decu uskoro moći govoriti o podeli dece koje su prirodno začeta i rođena i na decu čije je rođenje rezultat neke vrste veštačkog oplođenja.

Među različitim postupcima začeća uz biomedicinsku pomoć postoje oni koji koriste proveru pravila da se majkom uvek smatra žena koja je rodila dete. Tu se dovodi u pitanje donacija jajne ćelije, donacija embriona i surogat materinstvo, kao i oni koji su zanimljivi za pravo sa stanovišta očinstva što je na primer donacija semene tečnosti kod insiminacije ili vantelesne oplodnje.

2. Utvrđivanje i osporavanje materinstva
Majkom deteta začetog uz biomedicunsku pomoć uvek se smatra žena koja ga je rodila, isto važi i u slučaju prorodnog rođenja. Međutim, ako je dete začeto darovanom jajnom ćelijom, materinstvo žene koja je darovala jajnu ćeliju se ne može utvrđivati. To znači da će se i u slučaju donacije jajne ćelije odnosno donacije embriona majkom uvek smatrati žena koja je rodila dete, samim tim osporavanje materinstva nikada nije dozvoljeno.

3. Podela biomedicinski potpomognute oplodnje
-Podela BMPO na:

-Donaciju jajnih ćelija;

-Donaciju embriona;

-Surogat materinstvo.