Monetarne i javne finansije

POJAM NOVČANE MASE
Novčana masa je zbir finansijskih instrumenata koji obavljaju funkciju novca (ili bar samofunkciju prometnog i platežnog sredstva kao minimum).Teorijska definicija novca ističe funkcije koje novac može da obavlja, kao što su mjera vrijdnosti, sredstvo razmijne,platežno sredstvo, novac kao likvidan elemenat imovine.

BANKARSKI POSLOVI
Uloga bankarskog sistema je da proces reprodukcije snabdevaju potrebnom količinom novca i kredita. Razvoj banaka je bio opredeljen oblicima i specifičnostima proizvodnje i reprodukcije čemu se organizacija i funkcija banaka se prilagođavala ali je banka sve vreme zadržavala svoju osnovnu ulogu – posrednika u novčanom prometu.
Banka je ustanova koja se bavi kreditnim i novčanim poslovima. Osnovna posrednička funkcija banke je pribavljanje i usmeravanje sredstava sa svrhom uzimanja i davanja kredita. Prema tome, osnovni bankarski poslovi su sledeći:

• Prikupljanje depozita i pribavljanje sredstava;
• Kreiranje novca i odobravanje kredita i
• Obavljanaje platnog prometa.

Prikupljanje depozita je osnovni bankarski posao. Banka prikupljanjem depozita prikuplja sredstva koja predstavljaju osnov za kreiranje novca i odobravanje novčanih sredstava u vidu kredita. Kreditni potencijal banke je u najvećoj meri određen depozitima privrede i stanovništva, dok takođe značajan izvor sredstava predstavljaju sredstva pribavljena od drugih banaka.

 
Kreiranje novca i odobravanje kredita
Kreiranje novca i odobravanje kredita predstavlja specifičnost bankarskog mehanizma kojim banka, na osnovu finansijskog potencijala kojim raspolaže, umnožava svoj kreditni volumen pomoću kreditno – monetarne multiplikacije. Kreiranje novca u bankama predstavlja sekundarnu emisiju novca čija je osnova primarni novac koji emituje centralna banka. Centralna banka primarnom emisijom novca vrši kreditiranje poslovnih banaka. Na različite načine centralna banka može upravljati sekundarnom emisijom banaka – putem obaveznih rezervi – sredstava koje su banke dužne da drže na računu položene kod centralne banke i visinom eskontne stope – kamate po kojoj centralna banka daje kredite poslovnim bankama. U razvijenim zemljama sa razvijenim finansijskim tržištem kontrola poslovnih banaka od strane centralne banke se ne obavlja direktno već indirekno – emisijom i povlačenjem hartija od vrednosti – HoV.17 Prema tome, osnovni smisao postojanja banaka je da prikupljaju sredstva od onih kojima trenutno nisu potrebna i plasiraju ih onima kojima su neophodna. Kroz mehanizam kreiranja sredstava i kredita banka vrši promenu kvaliteta određenog dela srdstava putem ročne transformacije sredstava. Ona može deo sredstava iz kratkoročnih izvora plasirati dugoročno, pri čemu mora voditi računa o limitima likvidnosti banke tj. o mogućim rizicima da banka mora pravovremeno odgovori na dospele i preuzete finansijske obaveze.

Primarni novac

Primarni novac (engl. primary money, reserve money, monetary base, high powered money, njem. Zentralbankgeld) je novac centralne banke koji ona stvara svojim aktivnim operacijama; kreditima bankama i državi, otkupom ili na temelju zaloga određenih vrijednosnih papira i drugim vrstama plasmana, koji ujedno predstavljaju tokove kreiranja primarnog novca ili kanale primarne emisije.
Iskazuje se u pasivi bilance centralne banke gdje su vidljivi oblici gotov novac i depozitni novac i vlasnici tog novca stanovništvo, država, banke koji ga u svojim bilancama iskazuju u aktivi. Na primarnom novcu banke temelje svoju kreditnu aktivnost i druge plasmane pa se zato i naziva novčana (monetarna) baza, na koju nadograđuju svoju (“sekundarnu”) emisiju novca kreirajući tako (“sekundarni”) svoj, tj. bankovni (depozitni, knjižni, žiralni) novac.
Emisija bankovnog novca zavisi, pored ostalog od iznosa primarnog novca, zato što banka na zahtjev vlasnika mora depozitni novac isplatiti u novcu centralne banke koji u tom slučaju ima ulogu rezervnog novca najviše kupovne snage.