politicke partije

UVOD

Političke partije kao elemenal društvene nadgradnje najneposrednije odražava¬ju ekonomsku i klasnu strukturu društva. Osmišljavajući klasnu borbu, one vrše jak ulicaj na privredni i društveni razvoj zemlje, ali utiču i na državno-pravne i sve oblike nadgradnje, njihov broj, masovnost, karakter i suština, odnos prema nosiocima poli¬tičke vlasti, umnogome odredjuje stabilnost odnosno dinamiku, razvoj društva. Zbog toga je od posebne važnosti izučavanje fenomena političkih partija.

1. POJAM I SUŠTINA POLITIČKIH PARTIJA

U određivanju pojma političkih partija postoje razlike medu teoretičarima. One su, naravno, znatne medu nemarksistima. Tako, reeimo, postoje shvatanja da su: »političke partije u suštini grupe, koje, sjedinjene zajedničkim ubedenjima, usmerene na određene državne ciljeve, leže da te ciljeve ostvare«; »grupe ljudi koje se udružuju na osnovu zajedničkih principa da bi svoje zajedničke napore slavili u službu svojih zajedničkih ciljeva«; »udruženje ljudi s istim političkim ubedenjima i ciljevima, koje teži da osvoji državnu vlast radi ostvarenja svojih zahteva«; »slobodne društvene grupe koje su ujedinjene određenim smerom i pravcem radi zajedničkog političkog rada«; »politička stranka je udruženje ljudi koje povezuju isti pogledi na državno i društveno uređenje da bi, putem zauzimanja državne vlasti ili bar uticajem na nju, ostvarili svoje zahlevc«.
Za navedene i slične definicije političke partije karakteristično je da gube iz vida jedan od najvažnijih elemenata – klasnu uslovljenost i klasnu suštinu političke partije. Klasici marksizma su ukazivali, vrlo eksplicite, na čvrstu vezu između političkih partija i klasa, dokazujući da je borba političkih partija najpotpuniji i najizraženiji vid političke borbe između klasa.
S obzirom na to možemo reći daje politička partija dobrovoljna, relativno trajna, politička organizacija, čiji je cilj preuzimanje i vršenje državne vlasti ili učešće u njoj, ili bar stalni uticaj na nju radi ostvarenja određenih klasnih ili užih, grupnih interesa.
Političke partije su određeni delovi klasa koje okupljaju najnaprednije, najsve-snijc i najspremnije pojedince koji se organizovano i svesno bore za ostvarenje klasnih interesa i ciljeva. Ovo pravilo, naravno,ima izuzetaka. Bilo je, pa i danas ima nekih, recimo buržoaskih, pa čak i radničkih partija, koje po svojoj svesti, organizovanosti i aktivnosti zaostaju za ostalim političkim partijama te klase, ili pak i same klascucelini. To je uslovljeno različitim objektivima i subjektivnim okolnostima (položaj određene klase, položaj pojedinih struktura unutar klase i sl.).
Međutim, bez obzira na izuzetke, pravilo je da je karakter političke partije -njena struktura, organizacione forme, principi i clr., određen karakterom klase iz koje ona izrasta, nastaje. Političke partije su najaktivniji, najsvesniji i najorganizovaniji delovi određene klase. U njihov sastav ulaze ljudi koji su spremni i sposobni da se bore za interese svoje klase. To znači da su političke partije organizovane društvene grupe koje okupljaju, organizuju i vode pripadnike svoje klase za ostvarenje interesa i ciljeva te klase.
Da bi to ostvarila, svaka politička partija mora da ima bar osnovne konstitutivne elemente: program, statut, određenu organizacionu strukturu, ideologiju, rukovod¬stvo, članstvo.
U programu politička partija saopšlava svoj pogled na svet, na određeno društvo i odnose u njemu, izlaže svoje ideje, ideale, stremljenja, interese – cilj svoje borbe. Pošlo programom politička partija nastoji da pridobije što više pristalica, to ona, pri njegovoj izradi, nastoji da unese principe koji bi mogli da budu ubedljivi i prihvatljivi za pripadnike čitave jedne klase, ili čak i većeg đela društva.
Pored programa, svaka politička partija mora da ima manje-više stabilnu, čvrstu organizacionu strukturu. Ona se izražava preko određenog sistema organa i hijerar¬hije položaja, uloga, zaduženja, prava i obaveza, a cilj joj je da omogući političkoj partiji da ostvaruje svoje funkcije. Što je veća uloga partije u političkim procesima, utoliko je razudenija njena organizaciona struktura.

2. NASTANAK I RAZVOJ POLITIČKIH PARTIJA

Nastanak političkih partija vezan je za nastanak klasnog društva. U njemu su one nastale, razvijale se, smenjivale, u njemu postoje i deluju, sa njim će i nestali.
Još u robovlasničkom sistemu su postojale određene političke partije, ili tačnije, određena politička udruženja koja su stajala na čelu klasne borbe. Ta udruženja predstavljaju začetak političkih partija.
Tako na primer, u antičkoj Grčkoj su postojala tajna udruženja koja su stajala a čelu klasne borbe. Poznat je Pitagorejski savez u velikoj Grčkoj, kao partija robovla¬sničke aristokratijc, za borbu protiv demokratijc. Takode, u vremenu prodora Filipa i Aleksandra Makedonskog na teritoriju Grčke, postojale su Atinska i Makedonska partija koje su vodile međusobnu borbu. Naravno, te političke partije bitno se razli¬kuju od savremenih, modernih političkih partija kako po organizacionoj strukturi, tako i po svojim programima i ciljevima.
Zbog loga možemo da kažemo da političke partije, u današnjem smislu reci – sa pisanim političkim programom, sa određenom organizacionom strukturom, principi¬ma, ciljevima i zahlevima, postoje tek od nastanka buržoaskog parlamentarnog društva.
Buržoasko društvo koje je ukinulo feudalne privilegije, izgradilo je novu državu koja je građane činila formalno ravnopravnim i politički slobodnim. Time je omo¬gućen slobodniji tok klasne borbe i udruživanje građana u političke partije.
Političke partije se pojavljuju najprc u onim zemljama gdcjenajpre i konsiitui-san kapitalizam kao drušlveno-ckonomski sislem odnosno gde je klasna borba bila najzaošlrenija. Kolevka političke partije, u današnjem smislu reci, bila je Engleska. U njoj su još 1679. godine formirane dve političke partije – lorijcvci i vigovci (partije veleposednika i srednjih klasa). Kasnije je iz prve nastala Konzervativna (1824), a iz druge Liberalna partija (1832). Takode je iz Fabijanskog udruženja formirana Labu¬ristička partija (1900 god.).