Porez na dohodak fizičkih lica (građana) u Srbiji

UVOD
Fiskalna ekonomija podrazumeva dve velike oblasti: javne rashode i javne prihode. Pod javnim prihodima podrazumevaju se sredstva koja ostvaruje država ili niže lokalne samouprave u cilju zadovoljenja kolektivnih društvenih potreba odnosno javnih rashoda.
Porezi kao najznačajnji i najstabilniji način punjenja državne kase – budžeta poznati su još od antičkih vremena. Kako se svetska ekonomija razvijala ukidane su i barijere u vidu carina i drugih opterećenja koje su stvarale prepreke i ograničavale međunarodnu razmenu, a porezi dobijaju dominantnu ulogu u ostvarivanju javnih prihoda države. Porezi predstavljaju opštu obavezu poreskih obveznika koju plaćaju državi bez određene protivnaknade ili protivusluge. Kao takvi imaju tri osnovne funkcije a to su: da se njima pokrivaju rashodi države; da pomažu stabilan ekonomski rast; i da oslabe nejednakosti u distribuciji prihoda i bogatstva.
U sadašnjem stepenu razvoja ekonomske nauke i javnih finansija postoi više teorija koje opravdavaju postojanje poreza. Porez je složena ekonomska kategorija koja u sebi sadrži ekonomske, finansijske, socijalne, političke i druge elemente. Poreski organi se pri izradi poreskog sistema moraju voditi pravilima – principima oporezivanja koja će omogućiti optimalno i efikasno sprovođenje ciljeva fiskalne politike, kao značajnog segmenta ukupne ekonomske politike zemlje.
U svim današnjim državama na sceni je poreski pluralizam odnosno takva struktura poreskog sistema u kojoj se primenjuje više poreskih oblika.
Jedan od poreskih oblika koji je u primeni i u našoj zemlji je Porez na dohodak građana što je i tema ovog rada. U okviru poreza na dohodak građana postoji više podkategorija koje su obuhvaćene što je u iznetoj materiji obrađeno.
Rad se može podeliti u nekoliko celina. U prvom delu rada dao sam osnovna pojmovna određenja javnih finansija, javnih prihoda, poreza, zatim definicije i karakteristike poreza, da bi zatim u drugom delu rada obradio porez na dohodak građana i podkategorije koje on podrazumeva.
Nadam se da je izložena materija koja se oslannja na predmetni udžbenik, Zakon o porezu na dohodak građana, Internet izvore, i ostale pisane izvore doprineti boljem razumevanju ove jako obimne teme.

 
POREZI
Pojam, definicija i karakteristike poreza
Porezi kao davanja državi poznati su još od antičkih vremena, a uvođenje poreza vezano je za uvođenje zajedničkih funkcija države. Porezi imaju fiskalnu ulogu i sve značajnije mesto u ekonomskoj i socijalnoj politici svake zemlje. U savremenim državama porezi su najznačajniji instrument prikupljanja prihoda. Takav stav ima opravdanja u nekoliko argumenata:
Porezi su onaj fiskalni instrument putem kojeg javna (državna) blagajna dolazi do najvećeg iznosa prihoda i zato predstavljaju najizdašniji prihod uopšte;
Porezi pored svog fiskalnog, neminovno imaju i svoje ekonomsko, socijalno delovanje i značenje. Ubiranjem poreza smanjuje se ekonomska snaga privatnih lica i privrede. Smanjenje prihoda ili ekonomske snage znači i srazmerno smanjenje učešća u procesu razmene, odnosno u procesu reprodukcije što se u cikličnom posmatranju odražava na ekonomske tokove privrede u celini. Jedna od mera za suzbijanje inflacije jeste i primena adekvatne poreske politike. Poreska politika takođe, stimulativno i destimulativno može da deluje na radni elan pojedinca.
Danas mnogi finansijski teoretičari savremenu državu nazivaju „poreskom državom”, jer žele naglasiti kakav značaj za nju imaju porezi. Za sada, još ne postoji jedinstveno gledište i stav u vezi sa pitanjem šta su porezi, možda i zbog toga, jer su porezi istorijska kategorija koja se vrlo često menjala kroz sve društveno – ekonomske formacije, u gotovo svim vremenskim periodima. Sadržaj poreza se menjao paralelno s promenama političkih, društveno – ekonomskih i drugih odnosa. Oni su direktan refleks tih odnosa, odnosno sistema.
Porezi i interes za izučavanje poreza se naročito razvijao u kapitalizmu, te nas ne iznenađuje što u tom sistemu imamo najveći broj pokušaja definisanja poreza. Mnogobrojne definicije poreza, koje se inače međusobno razlikuju, u zavisnosti su od perioda i sistema u kojem nastaju, kao i klasne pripadnosti autora. Neke od definicja poreza su:
„Porezima smatramo davanje novca, ili drugih materijalnih davanja, državi ili drugim javno pravnim telima u cilju zadovoljavanja javnih potreba od strane javne vlasti, koja se ubira na osnovu jednostrano utvrđenih načina i jednostrano utvrđenim iznosima prema nekom opštem merilu” (Eheberg)
„Porez je davanje u novcu, koji država ubira od pojedinaca na osnovu svoje vlasti, bez direktne protivnaknade, a u cilju pokrića javnih tereta.” (Gaston Jezè)
Porezima i drugim javnim prihodima država obezbeđuje sredstva za finansiranje javnih potreba. Udeo javnih prihoda u društvenom proizvodu se u ekonomski najrazvijenijim zemljama sveta kreće između 1/3 i 1/2.
Porezi predstavljaju najznačajnije oblike javnih prihoda u savremenim državama. Otuda ne iznenađuje što se izučavanjima pravnih, ekonomskih, psiholoških, socioloških i drugih aspekata poreza u savremenoj literaturi posvećuje daleko veća pažnja nego odgovarajućim izučavanjima bilo kog drugog oblika javnih prihoda.
Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojim država, uključujući i niže oblike političko-teritorijalne zajednice, od subjekata pod njenom poreskom vlašću prinudno uzima novčana sredstva, bez neposredne protivusluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva. Iz napred date definicije poreza se može uočiti nekoliko karakteristika po kojima se on razlikuje od drugih javnih prihoda. Nasuprot porezima kao derivatnim prihodima, sredstva koja država ostvaruje nastupajući na tržištu kao i drugi ekonomski subjekti, prodajući svoje proizvode ili usluge ne predstavljaju derivatne već originarne (izvorne) javne prihode.
Osnovne karakteristike poreza su:

1. Derivatnost poreza;
2. Obaveznost (prinudnost) poreza;
3. Odsustvo direktne protivusluge ili protivnaknade;
4. Naplata se obavlja u novcu;
5. Svi služe za podmirenje javnih potreba, tj državnih rashoda (javnih rashoda);
6. Redovnost naplate (ubiru se periodično i konstantno)