Porodicna pedagogija

Uvod

Pitanje mogućnosti, uslova, faktora i puteva razvoja i formiranja ljudi, kao jedan od osnovnih problema pedagoške nauke, oduvek je bilo i danas je u središtu pažnje i živog interesovanja ne samo užih pedagoških krugova nego i šire javnosti. To je i sasvim razumljivo, jer od toga kako se shvata uloga pojedinih činilaca u razvoju čoveka zavisi kakav će se značaj i mesto pridavati ovom ili onom faktoru, pa prema tome i u kome će se pravcu orijentisati i usmeriti vaspitna odnosno pedagoška aktivnost. Porodica je društvena grupa u kojoj se individua rađa, koju pojedinac ne bira, već je individua zatiče kao neminovnu datost. Porodica se smatra najodgovornijom za izgrađivanje celokupne ličnosti deteta. Ona priprema dete za samostalan život, budući brak, porodicu i roditeljstvo.
1. Pojam porodice

Porodica je osnovna društvena grupa koja, zavisno od istorijskog i društveno-ekonomskog razvitka, okuplja lica vezana brakom i njihovo potomstvo, a eventualno još i širi ili uži krug krvnih i drugih srodnika, koji se udružuju radi zadovoljenja raznovrsnih bioloških, ekonomskih, socijalnih, vaspitnih, emotivnih i drugih potreba.
Porodica je primarna društvena grupa, formirana prema biološkim zakonima i krvnom srodstvu (mada se može govoriti i o porodici sa usvojenom decom), ali i prema društvenim pravilima i konvenciji. Porodica je dakle, svojevrsna društvena grupa, ali istovremeno i biosocijalna jedinica, koja ne nastaje samo prema društvenim zakonitostima, pravilima i konvencijama, već i prema biološkim zakonima reprodukcije i na osnovu krvne veze između članova koji je sačinjavaju.
Porodica je takva grupa za kojom svaki pojedinac oseća potrebu, zato je ona najuniverzalnija društvena grupa i jedinstvena po tome što je značajna za život svakog pojedinca i to za celokupni njegov život.
Pošto se porodica zasniva na neposrednom odnosu članova, odnosi u porodici ne mogu biti tako institucionalizovani da se uloge obavljaju bezlično i nezavisno od karakteristika i emocionalne angažovanosti članova. Osećanje pripadnosti je osnovni princip participacije, a solidarnost i saradnja predstavljaju osnovu za skladno obavljanje porodičnih uloga i harmoničnu organizaciju porodičnog života.
Univerzalne karakteristike porodice su:
1. to je zajednica polova i dece koja iz te veze nastaju
2. to je primarna zajednica u kojoj se razvija ličnost deteta
3. to je takva zajednica koja obezbeđuje psiho-socijalnu povezanost članova.

Porodica nije samo društvena grupa po tome što je biološki determinisana, već da se razlikuje od drugih društvenih grupa po tome što pruža mnogo konkretniji podsticaj za razvoj čoveka kao ljudskog bića.
Definicija koja je najprihvatljivija je da je porodica «društvena grupa istorijski promenljivog oblika, u čijim okvirima se odvija proces reprodukcije društvenih individua, proces prirodne reprodukcije, koji podrazumeva rađanje, odrastanje i umiranje ljudskih individua, sa jedne strane, i proces njihove društveno-kulturne reprodukcije, sa druge strane, koji se odvija kroz proces socijalizacije, individualizacije i zaštite psihosocijalne stabilnosti i integriteta odraslih pojedinaca» (Pedagoška enciklopedija 2, 1989: 219).
2. Porodično vaspitanje

Porodično vaspitanje je posredovanje u prenošenju društvenih, moralnih i drugih vrednosti društva u kome žive. To posredovanje, prenošenje i usvajanje počinje od najranijeg uzrasta, postepeno i neprimentno, počevši od sitnih zahteva i zabrana, pa do zahteva u različitim oblastima života i ponašanja. Opšti cilj porodičnog vaspitanja je obezbeđivanje uslova za normalan fizički, intelektualni, socijalni i emocionalni razvoj dece i mladih. Iz ovog opšteg cilja poodičnog vaspitanja proizilaze i njegovi zadaci, koji se pre svega odnose na bitne komponente razvoja deteta u oblasti fizičkog razvoja, intelektualnog vaspitanja, društveno-moralnog vaspitanja, zatim vaspitanje za humane odnose među polovima i vaspitanje za odgovorno roditeljstvo (Pedagoška enciklopedija 2, 1989: 221).

Porodično vaspitanje je «…bitna i imanentna uloga porodice, bez obzira gde se ona nalazila, jeste njeno učešće, posredovanje u prenošenju društvenih, moralnih i drugih vrednosti društva u kome živi. To posredovanje, prenošenje i usvajanje počinje od najranijeg uzrasta, postepeno i neprimetno, počevši od malih, sitnih zahteva i zabrana, pa do zahteva u različitim oblastima života i ponašanja. Posredovanjem…u određenoj socijalno-kulturnoj sredini, vremenom se akumuliraju i formiraju određeni stavovi, prvo prema roditeljima i porodici, a zatim prema široj društvenoj zajednici: susedima, rođacima, vršnjacima, školi, društvu i njegovim normama i merilima» (Pedagoška enciklopedija 2, 1989: 221).