Postupak po tužbi u upravnom sporu

UVOD

Upravnopravni odnos je posebna vrsta pravnog odnosa koji nastaje u oblasti delovanja uprave. Reč je o specifičnom pravnom odnosu u kojem je uvek jedna strana državni organ koji odlučuje o pravima, obavezama ili pravnim interesima konkretnog pojedinca ili pravnog lica, koji je druga strana u upravnopravnom odnosu. Prestanak upravnopravnog odnosa označava trenutak kada se okončava dejstvo upravnog akta, kojim je zasnovan odnos ili opšteg pravnog akta na osnovu kojeg je nastao. To su slučajevi:

• jednostranim raskidom,
• odricanjem od ovlašćenja druge,
• donošenjem novog upravnog akta,
• upravnim aktom nekog drugog subjekta ili, što je u ovom radu najznačajnije presudom suda u upravnom sporu,
• završavanjem odnosno isrpljenjem dejstva upravnog akta, te je njegova dalja egzistencija bespredmetna,
• naknadna nemogućnost pravnog dejstva kojim je zasnovan upravnopravni odnos.

Upravni akt predstavlja centralni i imanentni oblik upravnog delovanja. Ono što je presuda za sud to je upravni akt za upravu. Upravnim aktom smatra se onaj akt protiv koga je otvorena mogućnost vođenja upravnog spora, a to po francuskom pravu nisu samo pojedinačni autoritativni akti uprave već i normativni akti uprave, te upravni ugovori. Kod nas je prihvaćena koncepcija upravnog akta po kojoj on predstavlja pojedinačni pravni akt.

UPRAVNI SPOR

Upravni spor je posebna vrsta sudske kontrole uprave, kojom se vrši ocena zakonitosti donetog ili pretpostavljenog upravnog akta, na zahtev legitimnog tražioca, ako on smatra da mu je tim upravnim aktom povređeno neko pravo ili pravni interes.  Dakle, radi se o spornoj situaciji nastaloj povodom podnošenja tužbe kojom ovlašćeni podnosilac od suda traži da se osporeni upravni akt donet od strane nadležnog organa uprave ili drugog ovlašćenog subjekta ukloni iz pravnog poretka. Spor se vodi između donosioca upravnog akta koji smatra da je akt koji je doneo rešavajući o nekoj upravnoj stvari zakonit, i pravnog ili fizičkog lica koje smatra da mu je tim aktom povređeno neko pravo ili pravni interes, a njegovo rešavanje poverava se sudu kao neutralnom i objektivnom arbitru, čiju odluku moraju da poštuju kako donosilac upravnog akta odnosno organ koji je uskratio njegovo donošenje, tako i podnosilac tužbe.  U teoriji se izdvajaju dva osnovna stanovišta određivanja pojma upravnog spora. To su upravni spor u formalnom i upravni spor u materijalnom smislu.
Zavisno od kriterijuma od kojih se polazi, razlikuje se nekoliko vrsta upravnih sporova:

• spor o zakonitosti upravnog akta i spor pune jurisdikcije,
• objektivni i subjektivni spor,
• redovni i neredovni upravni spor,
• opšti i posebni upravni sporovi.

U sporu pune jurisdikcije sud sam raspravlja sporni pravni odnos, kako u materijalnom tako i u formalnom smislu, i donosi odluku koja u svemu zamenjuje osporeni upravni akt.
Objektivni upravni spor pokreće se sa ciljem objektivne zakonitosti, a pokreće ga uvek nadležni državni organ (javni tužilac) u slučaju kad smatra da je upravnim aktom povređen zakon u korist stranke, a na štetu javnog interesa.
Subjektivnom upravnom sporu imanentan je princip zaštite subjektivnih prava i interesa, a uvek ga pokreće fizičko ili pravno lice kada smatra da mu je upravnim aktom povređeno neko subjektivno pravo. Redovnim sporom označava se spor koji se vodi po zakonitosti – izdatih odnosno donesenih i dostavljenih upravnih akata, dok se neredovnim upravnim sporom označavaju sporovi koji se vode zbog „ćutanja uprave“ tj. Zbog ignorisanja zahteva ovlašćenog subjekta i neizdavanja upravnog akta.
Upravni spor predstavlja spor o zakonitosti upravnog akta, do kojeg dolazi kada nezadovoljna stranka ustane tužbom osporavajući upravni akt pred nadležnim sudom. Spor se vodi među suprotstavljenim stranama (strankama) pred sudom (arbitrom). Zakon o upravnom sporu poznaje tri vrste stranaka, i to: tužioc, tuženi i treće zainteresovano lice. Tužilac je aktivno legimisano lice (fizičko ili pravno lice, državni organ, naselje i sl.) koje ustaje tužbom protiv upravnog akta kad smatra da mu je tim aktom povređeno neko pravo ili neposredni lični interes utemeljen u zakonu.
Prema Zakonu o Upravnom sporu subjekti koji imaju pravo pokretanja upravnog spora su:

• pojedinac ili pravno lice (preduzeće, ustanova, organizacija, grupa lica, naselje i sl.) ,
• grupe koje zastupaju kolektivne interese (udruženja i fondacije, korporacije) ,
• državni službenici, ako je konačnim upravnim aktom povređeno njihovo pravo iz radnog odnosa,
• organi uprave, služba za upravu, poslovne jedinice preduzeća, pod uslovom da mogu biti nosioci prava i obaveza o kojima se rešava u upravnom postupku,
• javni tužilac kad nađe da je upravnim aktom povređen zakon u korist pojedinca ili organizacije.

Prema tome, tužilac u upravnom sporu mogu biti i lica iako nemaju svojstvo pravnog lica ako mogu biti nosioci prava i obaveza o kojima se rešava u upravnom sporu. Tužena strana u upravnom sporu predstavlja pasivno legitimisanu stranu, koja se pojavljuje kao izdavalac osporenog upravnog akta. S obzirom na to da se upravni akt može osporavati samo ako je stekao svojstvo konačnosti, kao tužena strana javlja se u pravilu drugostepeni organ, osim u slučaju kad žalba nije dozvoljena, kad se u toj ulozi nalazi prvostepeni organ. U slučaju kad se upravni spor vodi zbog nedonošenja upravnog akta od strane nadležnog organa, tuženog predstavlja onaj organ koji je bio dužan da donese upravni akt. U poziciji zainteresovanog lica u upravnom sporu može se pojaviti samo ono treće lice o čijem pravu, obavezi, odnosno pravnom interesu je rešavano osporenim upravnim aktom, čiji bi poništaj u upravnom sporu neposredno bio na štetu tog lica.
Položaj stranke u upravnom sporu koji se daje zainteresovanom licu pruža mu mogućnosti da koristi sva sredstva (koja su dostupna i stranci) u cilju zaštite svojih prava. Za rešavanje upravnih sporova često su nadležni redovni sudovi, tzv. Anglosaksonski sistem, za razliku od sistema gde su nadležni posebni upravni sudovi (francuski sistem).