Pritvor

1. UVOD

Pravo na slobodu i ličnu sigurnost uživa zaštitu međunarodnog prava o pravima čovjeka (čl.9. MPGPP I čl. 5 EKLJP), sa ciljem da se osigura da niko neće biti proizvoljno lišen slobode. U nacionalnim granicama, o pravu na slobodu i ličnu sigurnost osumnjičenog , odnosno optuženog govori se u okviru ustavnog i krivičnog procesnog prava, čije garancije moraju biti u skladu sa međunarodnim standardima i postulatima. Pritvor je jedan opd najtežih zahvata u pravo čovjeka na slobodu i ličnu sigurnost, i samim time, i vrlo složeno pitanje u okviru spomenutih pravnih grana i konkretnog krivičnog postupka u kome se testiraju ustavnim i zakonskim normama zagarantovana osnovna prava i slobode čovjeka.
2. PRITVOR
Pritvor kao prvenstveno lišavanje slobode predstavlja prinudno zadržavanje osumnjičenog, odnosno optuženog na određenom mjestu ,koje je obezbjeđeno stražom ili drugom vrstom nadzora uz provođenje određenog režima izvršenja pritvora i postupanje s pritvorenicima. Podlogu za zakonska rješenja o pritvoru predstavljaju norme međunarodnog prava o pravima čovjeka (čl.9.MPGPP I čl.5.EKLJP),koje predviđaju instrumentarij za zaštitu jednog od osnovnih ljudskih prava .Taj instrumentarij se odnosi na:
– Pravo svakog na slobodu i sigurnost ličnosti
– Zahtjev da se postupak preventivnog lišavanja slobode odredi zakonom
– Taksativno navođenje pritvorskih osnova
– Pravo svakog ko je lišen slobode da se odmah izvede pred sudiju ili drugu službenu osobu zakonom ovlaštenu da vrši sudsku vlast
– Pravo svakog ko je lišen slobode na ulaganje žalbe kako bi sud u kratkom vremenu razmotrio zakonitost lišavanja slobode
– Pravo svakog ko je nezakonito lišen slobode na oslobađanje
– Predviđanje konkretnih obaveza države u vezi sa utvrđivanjem i izvođenjem postupka oduzimanja slobode.
Stav međunarodnih dokumenata o pritvaranju kao mjeri oduzimanja prava na slobodu isključivo pod zakonskim uslovima i u skladu sa postupkom propisanim zakonom, podržava judikatura ESLJP. Ukoliko bi se pojedinac odrekao svojih prava navedenih u međunarodnim dokumentima i pristao na to da bude lišen slobode, lišavanje slobode može biti okarakterissano kao nezakonito i suprotno konvecijskim odredbama. U tom smislu, ESLJP je istakao da je pravo na slobodu isuviše važno za demokratsko društvo i da ga pojedinac ne može izgubiti samo zato što se dobrovoljno podvrgao lišavanju slobode.
Unamjeri da pravo na ličnu slobodu sačuva od nepotrebnih i neopravdanih zahvata , zakonodavac u BiH predviđa da se pritvor može odrediti samo pod uslovom propisanim zakonom i samo ako se ista svrha ne može ostvariti drugom mjerom.
Prateći pravila iz člana 5. EKLJP, pravila čijom se primjenom može privremeno , prije pravosnažne sudske odluke, ograničiti sloboda osumnjičenoj , odnosno optuženoj osobi , procesno krivično zakonodavstvo:- utvrđuje razloge za određivanje pritvora(1),- predviđa sudsku nadležnost za određivanje pritvora i nalaže ukidanje pritvora i puštanje na slobodu po službenoj dužnosti , čim prestanu razlozi na osnovu kojih je pritvor bio određen (2), – propisuje trajanje pritvora(3),- utvrđuje dužnost hitnog postupanja organa koji učestvuju u krivičnom postupku i koji pružaju pravnu pomoć(4),- konstituiše pravo na naknadu štete u slučaju neosnovanog lišavanja slobode (5),- uređuje uzvršenje pritvora.

2.1.Zakonski razlozi za utvrđivanje pritvora
U skladu sa načelnim stavom da prije donošenja pravosnažne presude osumnjičeni, odnosno optuženi može biti ograničen u svojoj slobodi i drugim pravima pod uslovima koje propisuju procesne norme zakonskog ranga(čl.2 st.2. ZKP BiH) , ZKP BiH propisuju se razlozi za pritvor. Opšti uslov za određivanje pritvora je postojanje osnovane sumnje da je određena osoba izvršila krivično djelo. O osnovanoj sumnji govori i član 5 stav 1. tačka c EKLJP. Za oduzimanje slobode u smislu citirane konvencijske odredbe , ESLJP je više puta izričito naglasio da osnovna sumnja mora postojati za sve vrijeme trajanja pritvora, a ne samo u trenutku određivanja pritvora. Kvalificirani oblik sumnje je , dakle prvi ili opšti uslov za pritvor.Međutim , to nije i jedini uslov , jer se za određivanje pritvora traži postojanje i posebnih uslova.Dakle, uslovi za određivanje pritvora odnose se na postojanje osnovane sumnje da je određena osoba izvršila krivično djelo i na postojanje jednog ili više u zakonu taksativno navedenih osnova za pritvor. S obzirom da sud u konkretnom slučaju cijeni postojanje zakonskih uslova i neophodnost određivanja pritvora, te da može odrediti pritvor ako su ispunjeni zakonski razlozi za pritvaranje, takvo oduzimanje slobode se naziva fakultativni pritvor.