Radnje dokazivanja u krivičnom postupku

1.    Uvod

Krivični postupak se definiše kao skup procesnih radnji koje preduzimaju procesni subjekti. Procesne radnje su djelatnost procesnih subjekata koje oni preduzimaju na osnovu svojih zakonskih ovlašćenja ili obaveza, pod zakonom utvrđenim uslovima, u propisanoj formi, sa određenom sadržinom u cilju zasnivanja toka ili okončanja krivičnog odnosa. Ove radnje se preduzimaju radi ostvarivanja prava koja im po zakonu pripadaju ili radi ispunjenja vojih zakonskih obaveza.

Radnje drughi lica u postupku svjedoka i vještaka nijesu krivično procesne radnje, već samo radnje procesnih subjekata suda ili stranaka, koje se njima koriste za postizanje određenog krivično procesnog cilja.

Cilj procesne radnje ne mora da se podudara sa ciljem krivičnog postupka jer subjekti preduzimaju radnje u svom procesnom interesu. Treba razlikovati procesne radnje od procesnih činjenica kao što je na primjer smrt okrivljenog. Procesne činjenice neposredno utiču na tok postupka ali ne nastaju voljom procesnih subjekata, pa stoga nijesu radnje.

Procesne radnje su mnogobrojne i raznovrsne. Mogu se podijeliti na različite načine. S obzirom na procesne subjekte koji preduzimaju radnje, podjela se vrši na:

•    Radnje dokazivanja (uviđaj, rekonstrukcija),
•    Radnje procesne prinude,
•    Radnje odlučivanja,
•    Radnje rukovođenja postupkom,
•    Radnje dostavljanja.

U daljem tekstu mi ćemo više pažnje obratiti na ovu prvu podjelu, odnosno na radnje dokazivanja. Možemo ih definisati kao procesne radnje suda u krivičnom postupku u kojem važi princip sudske odgovornosti za utvđivanje činjenica, dok u optužnom postupku teret dokazivanja pada na teret strankma i predstavlja njihovu procesnu radnju.

 
2.    Pojam dokazivanja

Definicija dokaza u formalnom smislu: Radnje dokazivanja su radnje koje sud preduzima da bi formirao svoje ubjeđenje o postojanju ili nepostojanju činjenica koje mogu biti od uticaja na njegovu odluku.
Definicija dokaza u materijalnom smislu: Dokaz je svaki dokazni osnov ili razlog sadržan u određenom dokaznom sredstvu koji govori o istinitosti neke činjenice važne za postupak.
Djelatnost suda u krivičnom postupku se sastoji u utvrđivanju činjenica na kojima se primjenom materijalnog prava zasnivaju odluke o osnovanosti konkretnog pravnog zahtjeva i o drugim pitanjima koja se rješavaju u krivičnom postupku.
Da bi odlučio, sud mora prvo da riješi određeni broj činjeničnih pitanja, a onda ili da oslobodi okrivljenog optužbe ili da primjeni krivične norme.
Bez dobrog i pravilno utvrđenog činjeničnog stanja ne može se donijeti dobra i pravilna presuda. To je condition sine qua non – uslov bez koga se ne može.
Društvena zajednica nema nikakvog racionalnog interesa da nevini budu osuđeni, a da pravi krivci izbjegnu krivičnu odgovornost, već upravo suprotno.
U parničnom postupku, postupak dokazivanja je lakši, a primjena prava teža, dok je u krivičnom postupku primjena prava lakša, a dokazivanje izuzetno teško. Kod imovinsko-pravnih poslova dokazi se obezbjeđuju unaprijed, da bi se kasnije u slučaju spora koristili. Krivično djelo se dešava iznenada, često neplanirano i od strane izvršioca. Dokazi su slučajni, a učinilac krivičnog djela nastoji da ih prikrije, uništi ili izobliči. Dokazi koji ostanu su nesigurni jer potiču iz izvora koji su subjektivni (iskaz svedoka, vještaka, okrivljenog itd.). Teško je i zbog raznovrsnosti činjenica koje se u drugim postupcima ne utvrđuju (ispitivanje ličnosti okrivljenog). Stranke u postupku se rukovode svojim posebnim interesima, koji se često razlikuju od interesa postupka.
Sudija u obavljanju svog posla nije obrazovan za utvrđivanje činjeničnog stanja i za vanpravna pitanja (psihologija ličnosti) već za primjenu prava. Zbog toga je upućen na primjenu svog životnog iskustva, poznavanje ljudi, kriminalističke tehnike i sl. Iz tog razloga je dobro da sudija početnik sudi u vjeću. Odgovornost sudije u krivičnom postupku je ogromna jer teret dokazivanja nije na strankama (kao u parnici) već na sudu.