Sistemi korporativnog upravljanja

APSTRAKT
Predmet ovog rada predstavlja sistem korporativnog upravljanja sa osvrtom na akcionarsko društvo kao jedan od oblika organizovanja privredne djelatnosti. Korporativno upravljanje predstavlja skup odnosa u akcionarskim kompanijama, način njihovog organizovanja i strukturu putem koje se definišu ciljevi kompanije.Ono je istovremeno i sredstvo za ostvarivanje njenih ciljeva i praćenje ostvarenih rezultata kompanije. Korporativno upravljanje predstavlja  takođe i ključni element u poboljšanju ekonomske efikasnosti i rasta  akcionarskih društava, kao i u povećanju povjerenja investitora. Međutim, iako vezano za određeno preduzeće, korporativno upravljanje je dio šireg ekonomskog konteksta u kojem posluju firme, a koji obuhvata makroekonomsku politiku i način funkcionisanja tržišta. Takođe, način primjene principa korporativnog upravljanja u kompanijama zavisi od zakonskog, regulatornog i  institucionalnog okruženja. Imajući u vidu navedene odnose, može se reći  da prisustvo efikasnog sistema korporativnog upravljanja unutar pojedinačne kompanije ali i ekonomije kao cjeline, po- drazumijeva stvaranje određenih preduslova u cilju  funkcionisanja tržišne ekonomije i efikasne alokacije resursa.
U radu je, između ostalog, analiziran istorijski razvoj akcionarskih društava u Crnoj Gori, te opisane osnovne karakteristike sistema korporativnog upravljanja i ukazano na najznačajnije nedostatke u njegovom funkcionisanju u praksi. Krajnji cilj ovog istraživanja bio je da se utvrdi način funkcionisanja akcionarskog društva, njegovo osnivanje i upravljanje, prava i obaveze akcionara, te osnovni nedostaci i da se označe pravci u kojima bi u budućem periodu trebalo da se razvija sistem korporativnog upravljanja u Crnoj Gori  sa aspekta funkcionisanja akcionarskog društva.

Ključne riječi: korporativno upravljanje, preduzeće, akcionarsko društvo, akcionari, odbor direktora.

UVOD
Korporativno upravljanje predstavlja sistem za upravljanje i kontrolu privrednih društava koji se bavi problemima između različitih nosilaca interesa u odnosu na kontrolu kompanija. Prije svega, korporativno upravljanje bavi se odnosima između vlasnika kompanije – akcionara, i onih koji upravljaju poslovanjem kompanije – administracijom i menadžerima koje su akcionari angažovali u vođenju kompanije.
Istraživanja koja su vođena u svijetu po pitanju problema korporativnog upravljanja dokazala su da ne postoje konačna rješenja niti konačan model korporativnog upravljanja kojim bi bilizadovoljeni interesi svih lica u akcionarskom društvu.Važno je istaći da se model korporativnog upravljanja  razvijao uporedo sa sprovođenjem procesa privatizacije i u teškim uslovima u kojima se nalazila crnogorska privreda. Ipak, od samog početka samostalnog regulisanja kompanijskog prava i rješavanja problema korporativnog upravljanja postoji očigledna namjera usklađivanja modela korporativnog upravljanja u Crnoj Gori sa dostignutim standardima razvijenih zemalja i sa pravom Evropske unije. U radu će biti predstavljen istorijski osvrt na razvoj ovog instituta, njegove karakteristike i osnovni problemi u razvoju, kao i  najznačajniji nedostaci u njegovom funkcionisanju.
Sa druge strane, akcionarsko društvo  kao jedno od najstarijih  društava kapitala i najznačajnih oblika trgovačkog društva, od nastanka do danas, promijenilo je svoj pravni položaj i ekonomsku ulogu. Tokom svog razvoja, prošlo je put od prvobitnog prikupljanja novca pojedinaca u cilju finansiranja poslovnih poduhvata, do osnivanja akcionarskih društava prikupljanjem kapitala bez javnog poziva.Može se reći da se akcionarska društva danas sve više osnivaju iz već akumuliranog kapitala. U odnosu na ostale oblike trgovačkih društava, ovo društvo odlikuju određene prednosti koje se, između ostalog, sastoje u: mogućnosti za brzo akumuliranje kapitala radi stavljanja u poslovnu funkciju, zatim u mogućnosti vraćanja uloženih sredstava prodajom akcija, unošenju u društvo slobodnog kapitala, snošenju poslovnog rizika od strane većeg broja subjekata i dr.
Akcionarsko društvo je tipično društvo kapitala, imajući u vidu da u njegovom osnivanju, funkcionisanju i prestanku ne dominira lični element, već kapital. Ovo društvo ima  svoje organe i to: skupštinu akcionara, upravni odbor, nadzorni odbor i direktora. Takođe, u ovom društvu ne pridaje se apsolutno nikakav značaj pitanju ko su imaoci akcija, pa sa nastupanjem činjenice smrti imaoca (ukoliko se radi o fizičkom licu) ili o prestanku njegovog postojanja (ukoliko je riječ o pravnom licu) ono ili prodaje, odnosno prenose se akcije, te se u tom pogledu vrši samo zamjena akcionara.U Crnoj Gori akcionarska društva imaju značajnu ulogu i iz razloga što predstavljaju instrument za privatizaciju i organizacionu transformaciju, kao i kod ostalih tranzicionih zemalja. Takođe, ova društva značajna su i sa aspekta privlačenja stranih investicija u našu privredu. U ovom radu biće predstavljeno akcionarsko društvo, kroz sagledavanje zakonodavne regulative u Crnoj Gori u ovoj oblasti, a naročito sa aspekta organizacije privrednih subjekata i njegovog značaja koje ima u ekonomskom poslovanju,  u kontekstu činjenice da su akcionarska društva veoma značajan, rasprostranjen i ekonomski vrlo bitan oblik organizacije privrednih subjekata.
Rad će biti podijeljen u nekoliko poglavlja: I dio-osnivanje akcionarskog društva i začeci i korporativnog upravljanja; II dio-pojam i osnovne karakteristike akcionarskog društva; IIIdio-pozitivno-pravni aspekt funkcionisanja akcionarskog društva;IVdio-funkcionisanje  akcionarskog društva (osnivanje,restrukturiranje i likvidacija društva); V–prava i obaveze akcionara, VI dio – upravljanje akcionarskog društva i organi akcionarskog društva i VII- kapital društva i raspodjela dobiti