Sistemski pristup u proučavanju radne i i životne sredine i opšta teorija sistema

Uvod

Teorija sistema je nauka koja se bavi izučavanjem sistema i zakonitostima koje u njima vladaju. Nastala je iz potrebe pronalaženja takvih naučnih i praktičnih metoda pomoću kojih bi se na naučni način analizirali i rešavali problemi kod kojih tradicionalne i uobičajne metode, razvijene u drugim naučnim oblastima, ne daju zadovoljavajuće rezultate.
Njeno polazište je da u svim oblastima postoje pojave koje možemo smatrati sistemima, odnosno da u njima postoje specifične sistemske zakonitosti čije nam poznavanje omogućuje shvatanje pojave same, njenog sadržaja i ponašanja. Primena tog saznanja na najrazličitijim područjima ljudske delatnost donosi rješavanje naučnih i praktičnih problema.
Sistemski pristup se bazira na teoriji sistema, i u njemu se posmatra složeni dinamički sistem koji se sastoji od više međusobno povezanih i međusobno zavisnih podsistema i elemenata, i on se nalazi u tesnoj međuzavisnosti sa okolinom u kojoj egzistira. Primena sistemskog pristupa se svodi na teorijske razrade i parcijalne pokušaje koji bi trebalo da stvore metodološke puteve za praktičnu primenu. Kod sistemskog pristupa je pojedinac ponovo potisnut u drugi plan, i proučava se organizacija kao celina. Sistemski pristup naučnom istraživanju

Razvoj naučne misli karakterišu tri osnovna metodološka pristupa:

• pristup opažanja,
• analitički pristup i
• sistemski pristup.

Pristup opažanja je prvi korak svakog naučnog pristupa određenom skupu predmeta, pojava i procesa. Sastoji se u opažanju i opisivanju onog što je zapaženo, bez pokušaja utvrđivanja uzroka i zakonitosti posmatranih pojava i procesa. Analitički pristup se zasniva na mehanicizmu tj. filozofskom shvatanju celine po kome se svojstva celine pripisuju svojstvima njenih sastavnih delova. Osnovne karakteristike ovog pristupa su:

• posmatranje celine kao skupa nezavisnih elemenata koje treba analizirati u cilju upoznavanja celine;
• prihvatanje uzročno-posledične povezanosti elemenata;
• opisivanje predmeta, pojava i procesa strogim definicijama uz eventualno korišćenje statističkih metoda.

Osnovne karakteristike sistemskog pristupa su:

• prihvatanje nadređenosti celine elementima iz kojih je sastavljena (celina se ne može rastaviti na elemente, a da pri tom ne izgubi svoje osnovne karakteristike);
• posmatranje povezanosti elemenata na osnovu uzajamnih interakcija i odnosa u procesu funkcionisanja celine (a ne obrnuto);
• interdisciplinarnost tj. istovremeno proučavanje predmeta, pojava i procesa sa stanovišta različitih interaktivno povezanih naučnih disciplina, pri čemu se njihova povezanost ne ostvaruje samo na planu predmeta znanja, već i na planu koncepata i metoda, a pre svega na planu principa i aksioma;
• transdisciplinarnost tj. stvaranje nove aksiomatike za već formirane interdisciplinarne nauke.

Detaljnije karakteristike analitičkog i sistemskog pristupa prikazane su u tabeli 1.

Sistemski pristup ne treba shvatiti kao nauku, teoriju ili disciplinu već kao metodologiju zasnovanu na određenoj količini i organizaciji akumulisanog znanja. Sistemski pristup je način razmišljanja i delovanja koji je omogućio da se sjedine tradicionalno odvojeni predmeti istraživanja, kao i tradicionalno razdvojene sfere čovekove aktivnosti. Tako je došlo do pojave novih naučnih disciplina kao što su: kibernetika, opšta teorija sistema, informatika, operaciona istraživanja, sistemsko inženjerstvo, sistemska ekologija, itd. Sistemski pristup se zasniva na Aristotelovoj tvrdnji da je „celina više nego suma njenih delova“.
Sistemski pristup je omogućio da se sjedine tradicionalno odvojeni predmeti istraživanja. Tako je došlo do pojave novih naučnih disciplina, kao što su: kibernetika, opšta teorija sistema, informatika, operaciona istraživanja, sistemski inženjering, sistemska ekologija, itd. Izučavanjem sistama i njihovih zakonitosti bavi se opšta teorija sistema. Sistematski pristup u osnovi akcenat daje analizi sveobuhvatnih integrativnih svojstava objekata. Krajem 40-tih i 50-tih godina ovoga veka ideja sistematskih pristupa i osnove za formiranje opšte teorije sistema vezuje se za ime Ludviga Bertolanfija. Prve njegove publikacije iz opšte teorije sistema javljaju se sa pojavom radova Noberta Vinera iz oblasti kibernetike.
Tumačenje povratne sprege kao princip veze i regulacije koji je zajednički za mašine, čoveka i žive organizme, tj. za tehnočke, biološke i društvene sisteme, poslužio je kao osnova za naučno proučavanje u oblasti uprvljanja. Saznanjem da je sistem regulacije u principu istovetan kod svih sistema dovodi do toga da se formira nova naučna oblast koju je Vener nazvao kibernetika ili regulacija i komuniciranje u živom organizmu i mašini. Sistematski pristup predstavlja opšti metodološki pravac u cilju analize i razrade specifičnih metodoločkih pristupa teoriskog realizovanja i saznanja o celinama objekta kao sistema. Opšta teorija sistema proistekla je iz potrebe razvoja posebnih naučnih disciplina kao što su: kibernetika, teorija informacija, teorija upravljanja, izgrađujući nov metodološki pristup u biologiji, ekonomiji i tehnici. U tim naukama prvi put se javljaju i definicije sistema, zato su ne ujednačene definicije pojma sistema. Postoji veliki broj definicija sitema.