Sredstva preduzeća

UVOD

Svako preduzeće pri osnivanju mora raspolagati odgovarajućim sredstvima i imovinom. Osnovni problem u poslovanju i kvalitetu poslovanja je odgovarajući obim i kvalitet imovine kojom preduzeće raspolaže. Osnivaci – vlasnici, shodno zakonskim propisima, obezbeđuju početna osnivačka sredstva. Funkcionisanje preduzeća kao sistema započinje pribavljanjem njegovih elemenata: radne snage, sredstava za rad i predmeta rada (materiala) u cilju izvršavanja određenog zadatka. Tako obezbeđena i uplaćena sredstva postaju sredstva i imovina preduzeća, sa kojima ono slobodno raspolaže. Preduzeće pribavlja i koristi sredstva kao uslov i komponentu svoga rada i poslovanja. U sklopu toga možemo reći da se sredstva za rad i predmeti rada stalno angažuju u proizvodnji i na taj način se obezbeđuju materijalni usloviza reprodukciju. Reprodukcija je stalno, permanentno, neprekidno obnavljanje procesa proizvodnje kao pred uslov za opstanak i razvoj svakog društva. Često se poistovećuje pojam sredstava za rad sa osnovnim sredstvima, međutim osnovna sredstva su mnogo širi pojam u koji pored sredstava za rad ubrajamo i određena prava i potraživanja po osnovu stalnih sredstava. Ali ni sva sredstva za rad, nisu uvek osnovna sredstva. To su, na primer, sitan alat i inventar koji ne ispunjavaju određeni vrednosni kriterijum I čiji vek trajanja nije duži od 1. godine. Funkcija sredstava preduzeća je u njihovoj namenskoj upotrebi, korišćenju i transformaciji.Ona se sastoji u stalnom kretanju i kruženju sredstava iz jedne faze poslovanja preduzeća u sledeću i iz jednog oblika sredstava u drugi. Na tom kružnom putu sredstva se u svakoj fazi ciklusa proizvodnje i poslovanja javljaju u izmenjenom ili delimično izmenjenom obliku.
U ovom radu pokušaćemo da objasnim sta su u stvari osnovna sredstva, koja je njihova osnovna funkcija, na koji način se klasifikuju, te kako se to ona postepeno troše i zašto. Radeći ovu temu naišli smo na mnogo literature iz cele bivše Jugoslavije. Osnova i objašnjenja su u suštini ista u svim knjigama. Pokušaćemo da na najjednostavniji mogući način objasnimo osnovna sredstva. Čak i oni koji rade u knjigovodstvu osnovnih sredstava vrlo malo poznaju ovu oblast, i ako je ona vrlo jednostavna, pa može biti i zanimljiva.

Sredstva preduzeća

Kao što smo već napomenuli, preduzeće, kako bi izvršilo svoj osnovni cilj i zadatak, i postiglo što veći profit za sebe i za društvo u celini, angažuje pored radne snage i određena sredstva. Ova sredstva su neophodna za obavljanje delatnosti u preduzeću i bez njih se ne može obavljati proces reprodukcije. Može se reći da su sredstva određeni ekonomski resursi koje kontroliše pravno lice, i rezultat su nekih prošlih događaja čijom upotrebom u budućnosti se očekuje prliv budućih ekonomskih koristi, tj. prihoda. Sredstva u preduzeću mogu se podeliti sa dva stanovišta:

• Prema pojavnim oblicima;
• Prema roku trajanja.

Prema pojavnom obliku se dele na:

• Stvari – to su sredstva koja se javljaju u konkretnom materijalnom obliku i to mogu biti zgrade, zemljišta, mašine, materijali, proizvodi, roba, sredstva za transport i slično;
• Prava – su sredstva koja nisu materijalnog karaktera, ne mogu se opipati i to mogu biti potraživanja, na primer proizvoda, robe, zatim patenti i slično;
• Novac – efektivni novac (gotovina) u blagajni i na žiro računu.

Prema nameni sredstva mogu biti:
Poslovna sredstva:

• Osnovna (stalna);
• Obrtna (tekuća);

Posebna (sredstva rezervnog fonda i sredstva zajedničke potrošnje).
Prema fazama ciklusa reprodukcije u kojima su angažovana, sredstva se dele na:

• Sredstva u početnom robnom obliku (zalihe materijala i sredstva za rad);
• Sredstva u tehnološkom procesu (proizvodnja u toku);
• Sredstva u zalihama gotovih proizvoda.

Prema izvorima pribavljanja sredstva mogu biti:

• Sopstvena;
• Tuđa.

Osnovna sredstva mogu, nadalje, biti u obliku stvari i prava (građevine, oprema, šume, dugogodišnji zasadi, mašine, osnovno stado, patenti, licence, franšize, koncesije, osnivački i izdaci za razvoj i slično), dok obrtna sredstva mogu biti u obliku stvari, prava i novca (zalihe materijala, proizvoda, gotovih proizvoda, deonice, prticipacije, novac na blagajni, žiro računu i slično). Na slici 1. šematski je prikazana podela sredstava preduzeća, a na slici 2. je šematski prikazana podela izvora sredstava.

Osnovna sredstva

Osnovna sredstva u preduzeću su trajna osnova za rad. To su sva ona sredstva koja preduzeće koristi duži vremenski period, u više ciklusa reprodukcije, a najmanje godinu dana. To predstvalja prvu i osnovnu osobinu osnovnih sredstava. Dužina veka trajanja pojedinih sredstava je različita i zavisi od više faktora:

• Vrste sredstava;
• Intenzitet korišćenja;
• Razvoja nauke i tehnike u proizvodnji sredstava;
• Kvaliteta sredstava i sl.

Druga karakteristika osnovnih sredstava, je da ona postepeno prenose svoju vrednost na gotove proizvode ili usluge, a da pri tome ne menjaju svoj osnovni oblik. Ovde ne spadaju neka sredstva kao što su: zemljište, stalna sredstva u pripremi, javni putevi,upisani a neuplaćeni kapital, učešća i potraživanja, te dugoročni krediti i zajmovi, kaucije, potraživanja i slično.
Treća karakteristika je da im pojedinačna vrednost prelazi određeni zakonski iznos novca.
Osnovna sredstva se ne troše u punom iznosu u jednom ciklusu reprodukcije već se njihovo trošenje odvija u više faza. U period korišćenja celom upotrebnom snagom učestvuju u procesu rada ali samo jedan deo svoje vrednosti prenose na gotove proizvode u obliku amortizacije. Na kraju veka trajanja, zadržavaju svoj prvobitni oblik, a celu vrednost prenose na proizvode ili usluge. Za taj process potrebno je više godina. Često se osnovna sredstva poistovećuju sa sredstvima za rad, međutim to nije isto, osnovna sredstva su mnogo širi pojam, jer pored sredstava za rad sadrže i određena prava i potraživanja po osnovu osnovnih sredstava, a činjenica je i da sva sredstva za rad nisu i osnovna sredstva, na primer sitan inventar, alati. U raznim preduzećima je različita struktura osnovnih sredstava što zavisi od delatnosti preduzeća, veličine i vrste preduzeća. Na primer transportna preduzeća imaju različita sredstva od tekstilne industrije ili uslužnih preduzeća.

Vrste osnovnih sredstava

S obzirom na raznovrsnost osnovna sredstva možemo podeliti na:

• Osnovna sredstva u obliku stvari;
• Osnovna sredstva u obliku prava i dugoročnih razgraničenja.

Osnovna sredstva u obliku stvari mogu biti:

• Zemljište;
• Zgrade;
• Oprema;
• Mašine;
• Postrojenja;
• Šume i dugogodišnji zasadi;
• Osnovno stado i sl.

Ova sredstva prema funkciji koju obavljaju mogu biti:

• Sredstva u pripremi – to su sredstva koja su u fazi nabavke, izgradnje i osposobljavanja za upotrebu. Ove stvari će u budućnosti obavljati funkciju osnovnih sredstava. To mogu biti nedovršene zgrade, investiciona ulaganja u toku i slično;
• Sredstva u upotrebi – su stvari koje su u trenutku posmatranja sposobna za upotrebu. To može biti zemljište ako služi u privredne svrhe, zatim građvine (zgrade, saobraćajni putevi, piste, dalekovodi….), oruđa za rad (mašine, uređaji, instalacije, inventar, nameštaj, računari i slično), zasadi i stado kod poljoprivrednih preduzeća ( voćnjaci, vinogradi, plantaže, goveda, konji i slično);
• Sredstva van upotrebe – su sredstva koja se obično rashoduju ili prodaju jer nemaju perspektivu daljeg korišćenja.