Stabilizaciono djelovanje poreza

Uvod

Porez predstavlja instrument javnih prihoda kojim država od subjekta po njenom poreskom vlašću prinudno uzima novčana sredstva, bez neposredne protiv usluge, u svrhu pokrivanja svojih finansijskih potreba i postizanja drugih, prvenstveno ekonomskih i socijalnih ciljeva. Porez, svakako, predstavlja najznačajniji oblik javnih prihoda u svim savremenim državama.
Porezima se može na različite načine uspešno uticati na ekonomsku snagu obveznika, kako građana tako i pravnog lica, i to primenom pojedinog poreskog oblika, ili primenom celine sistema i politike poreza.
Pod pretpostavkom da postoji finansijska neravnoteža u privredi, porezima se može delovati, na različite načine, na njeno otklanjanje. Promenama poreza značajno se djeluje na formiranje i ponašanje novčane kupovne snage ili raspoloživog novčanog dohotka. Porezima se mogu značajno neutralizovati inflacioni procesi, odnosno podržavati proces stabilizacije. Porezi se mogu koristiti kao sredstvo za suzbijanje sterilne štednje i tendencija ka depresiji. Oporezivanjem viših dohodovnih grupa i oslobađanjem nižih, može se stimulisati potrošnja, ograničavati štednja i sterilizacija dohotka, što sve skupa sprečava kretanje privrede ka recesionoj fazi. Međutim danas se mogu sresti dosta uprošćena gledanja na ulogu i delovanje poreza na ovom području.

 
Stabilizaciono delovanje poreza

Promenama poreza (povećanje ili smanjenje poreza, uvođenje novih, oslobađanja poreza) značajno se djeluje na formiranje i ponašanje novčane kupovne snage ili raspoloživog novčanog dohotka. Pod pretpostavkom da postoji finansijska neravnoteža u privredi, porezima se može djelovati, na različite načine, na njeno otklanjanje. U uslovima visoke stabilizacione i stalne inflatorne napetosti svih oblika potrošnje postavlja se složen strategijski zadatak da apsorbuje viškove tako formirane novčane tražnje i da uspostave odnose dohotka i potrošnje, a time i ekonomsku i finansijsku stabilnost privrede. Takvu politiku poreza nazvamo restriktivna. Takva politika se sprovodi u fazi inflacije, zbog čega se zove i antiinflaciona poreska politika.
Porezima se na taj način može djelovati:

1) U pravcu regulisanja tražnje, stvorene pretjeranom raspodjelom nacionalnog dohotka, i
2) U pravcu regulisanja tražnje, stvorene pretjeranom emisijom novca.

Prema tome, porezima se mogu značajno neutralizovati inflacioni procesi, odnosno podržavati proces stabilizacije. Danas se mogu sresti dosta uprošćena gledanja na ulogu i delovanje poreza na ovom području, jer se zastupa stav da struktura poreskog sistema treba biti postavljena onako da osigurava:

• fiskalno djelovanje u pravcu osiguravanja dovoljnih sredstava za pokriće rashoda i
• odgovarajuće stabilizacione efekte poreza.

Prvi cilj je, prema dosadašnjim shvatanjima, primaran drugi je sekundaran. Promene poreza uvodile bi se samo u određenoj situaciji, na primer, kada se u fazi prosperiteta, treba dodatnim oporezivanjem povući sa tržišta višak novčane tražnje. Time bi se omogućilo uspostavljanje ekonomske ravnoteže, dodatnim oporezivanjem. Nasuprot tome u fazi krize ili recesije, kroz poreska oslobađanja i smanjenje poreza treba osloboditi dodatnu kupovnu snagu privrednim i drugim subjektima, što će dovesti do porasta potrošnje i zaposlenosti. Ovako vođena politika poreza naziva se ekspanziona, a sprovodi se, uglavnom, u fazi recesije i nedovoljne zaposlenosti rada.
Polazeći od kenzijanskih pozicija o redovno nedovoljnoj efektivnoj tražnji u kapitalizmu – porezi se mogu stvarno efikasno korititi u politici stvaranja u politici stvaranja potrebnih uslova za ostvarenje pune zaposlenosti, odnosno, u borbi protiv nezaposlenosti. Ako se pođe od toga da brojne niže grupe stvarno imaju veću sklonost potrošnji, preraspodjelom dohotka u korist ove kategorije (kroz oslobađanje od poreza, smanjenje poreza i sl.) moze se povećati ukupna potražnja u privredi. Zbog toga se obočno u ovakvim slučajevima povećavaju porezi na dohotke bogatih slojeva, a smanjuju indirektni porezi na bitne proizvode lične potrošnje. Porezi se, s druge strane, mogu koristiti kao sredstvo za suzbijanje sterilne štednje i tendencija ka depresiji. Oporezivanjem viših dohodovnih grupa, a oslobađanjem nižih, može se stimulisati potrošnja, ograničavati štednja i sterilizacija dohotka, što sve sprečava kretanje privrede ka recesionoj fazi. Povećanjem poreza na deo neraspodjeljenog profita ili dobiti preduzeća, koja se ne investira, vec služi kao rezerva, može se suzbiti tendencija ka preteranoj štednji i depresiji koja dalje vodi u nezaposlenost. Sve zavisi od toga šta je osnovni faktor neravnoteže, odnosno, nestabilnosti. Ukoliko su investicije osnovni uzrok nastanka neravnoteže, onda se odgovarajućim porezima nastoje ograničiti investicije.