Ekološki model u objašnjenju psihosocijalnih razika

SAŽETAK

U ovom radu je riječ o psihosocijalnim rizicima koji nastaju usljed aktuelnih ekoloških problema koji su globalnih razmjera. Pojam psihosocijalnih rizika je moguće objasniti pomoću modela posmatranja socijalnog razvoja individue, a isti nazivamo ekološki model. U daljem tekstu će biti pojašnjen ekološki model. Navešću koje vrste ekoloških rizika i  ekoloških problema danas opterećuju mentalno i fizičko stanje čovjeka i vrste psihosocijalni poremećaja koji nastaju usljed snažne reakcije čovjeka na ekološke probleme i ekološke katastrofe.

Ključne riječi: psihosocijalni rizik, psihosocijalni poremećaj, ekološki model, ekološki rizik, ekološki problem, ekološka katastrofa.

1.UVOD

Ekologija je nauka o životnoj okolini koja proučava odnose između živih bića, sredine u kojoj živa bića žive i čime se hrane. Kao nauka se ekologija konstituiše u drugoj polovini XIX vijeka, a snažnije počinje da se razvija 30-tih godina XX vijeka. Ekologija nastaje kada ekonomska aktivnost ljudi počinje trajno da degradira prirodnu okolinu, dovodeći u pitanje opstanak čovjeka kao živog bića, jer sredine u kojima živa bića žive, njihovi međusobni odnosi i resursi pomoću kojih ista preživljavaju u tim sredinama i odnosima su međusobno uslovljeni.
Život čovjeka u danas narušenoj prirodnoj okolini predstavlja pogodnu podlogu za stvaranje psihosocijalnih poremećaja. Psihosocijalni poremećaji se definišu kao mentalne bolesti koje bivaju izazvane ili nastaju pod uticajem nepovoljnih životnih iskustava, kao i neusklađenih kognitivnih i bihejvioralnih  procesa kod pojedinca. U interakciji određenih bio-psiho-socijalnih karakteristika (pol, bolesti, intelektualne i tjelesne nesposobnosti ili slabije sposobnosti i sl)  pojedinca i pojedinih karakterisitka okruženja u kojem pojedinac živi i radi, tj. u njegovim psihosocijalnim uslovima, mogu, dakle, da se formiraju određeni rizici za mentalno zdravlje tog pojedinca .
Da bi se unaprijedilo razumijevanje dinamičnih međusobnih odnosa između različitih individualnih i sredinskih faktora koji utiču na isti, razvijen je ekološki model proučavanja ljudskog razvoja. Ovaj model je uveden u okviru urbanih studija sociologa Čikaške škole nakon Prvog svjetskog rata i predstavlja most između bihejvioralističkih i antropoloških teorija razvoja čovjeka.
Grana sociologije koja se bavi ovim specifičnim vezama i odnosima između čovjeka i njegove životne sredine naziva se socijalna ekologija. Ovaj termin se prvi put upotrebljava 1921.godine. i tad podrazumijeva način posmatranja ljudskog društva u procesu planiranja i razvoja velikih gradova. U cilju očuvanja i unaprijeđenja čovjekove životne sredine socijalna ekologija probleme međuodnosa elemenata predmeta proučavanja ekologije uzdiže na nivo globalnog problema.

 
2.POJAM EKOLOŠKOG MODELA
Ekološki model Urie-a Bronfenbrenner-a je formalizovan kao teorija osamdesetih godina XX vijeka i poslije stalno revidiran do 2005. godine (godina smrti Bronfenbrennera). U primarnom obliku ove teorije Bronfenbrenner je insistirao na tome da je potrebno, u cilju razumijevanja ljudskog razvoja, sagledati cijeli ekološki sistem u kojem se javlja rast. No, kasnije je Bronfenbrenner, nakon konstantnih revizija teorije, priznao značaj i bioloških i genetičkih aspekata u ljudskom razvoju.
Bronfenbrenner ekološki sistem dijeli na pet društveno organizovanih podsisitema koji podržavaju i usmjeravaju ljudski razvoj (sl.1). Ti podsistemi su: mikrosistem, mezosistem, egzosistem, makrosistem i hronosistem. Svaki podsistem zavisi od kontekstualne prirode života pojedinca i istom nudi mnoštvo mogućnosti i izvora razvoja. Nadalje, u okviru i između podsistema postoji dvosmjerna komunikacija, dvosmjeran uticaj. Zbog toga što čovjek ima potencijalni pristup ovim podsistemima on je u mogućnosti da posjeduje više socijalnog znanja , povećan broj mogućnosti učenja rješavanja problema i pristup novim dimenzijama samoupoznavanja i samoistraživanja.
S obzirom da je u pitanju koncept proučavanja razvoja čovjeka logično je da se kreće od najranije dobi njegove socijalizacije, a to je djetinjstvo. Prema ovom modelu centralna figura ekološkog sistema je dijete, a oko njega su slojevi podsistema koji ga fizički i psihički okružuju.