Empatija

UVOD

U ovom radu obrazložićemo istorijat pojma empatije, različita tumačenja teoretičara ličnosti o pojmu empatije, njen razvoj i karakteristike empatičnih osoba, te povezanost empatije sa klasičnim uslovljavanjem i redoslijedom rođenja, te u vezi sa tim navesti nekoliko istraživanja.

 
ISTORIJAT POJMA EMPATIJE

Pojam empatija potiče iz estetike i najčešće se povezuje sa njemačkim filozofom i psihologom Teodorom Lipsom (T. Lipps) koji je pojam empatija koristio da opiše „unošenje“ sopstvenih stavova i osjećanja, odnosno emocionalnog značenja u neko umjetničko dijelo ili prirodnu pojavu. Tičiner (Tichener) je 1910. godine empatiju definisao kao „proces humaniziranja objekata, učitavanja ili uosjećavanja nas samih u njih“ (Tichener, 1910; prema Vukosavljević-Gvozden, 2002).
Tokom godina došlo je do velike raspostranjenosti upotrebe pojma empatija, a samim tim i do nesuglasica u tumačenju, korišćenju i definisanju ovog pojma.

 
ODREĐENJE POJMA EMPATIJE

Potrebno je, prije svega, napraviti razliku između pojma simpatija i pojma empatija. Pojam simpatija podrazumijeva saživljavanje sa osjećanjima bliskih ljudi, saučestvovanje u emocionalnom stanju drugih. Za razliku od ovog pojma, pojam empatija se upotrebljava da označi proces neposrednog uživljavanja u emocionalna stanja, mišljenje i ponašanje drugih osoba (Hofman, 2003).
Pojam empatije je širok, pa je teško dati jedinstvenu definiciju koja bi obuhvatila sve njene aspekte. Šta će se podrazumijevati pod pojmom empatije zavisi, prije svega, od specifične teorijske pozicije i procedure mjerenja koja je povezana sa njom. Autori se uglavnom ne slažu oko važnosti kognitivnih procesa u empatiji, odnosno neki autori smatraju da je kognitivna empatija preduslov emocionalnoj, pa definišu empatiju kao „kognitivnu svjesnost o unutrašnjim stanjima druge osobe, tj. njenim mislima, osjećanjima, opažanjama i namjerama“, dok drugi misle obrnuto i ističu važnost emocionalnih procesa, te je definišu kao „posredovanu emotivnu reakciju na drugu osobu, odnosno afektivnu empatiju (Hofman, 2003). Ali, da bi se dala potpuna definicija empatije njom moraju biti obuhvaćeni kako emocionalni, odnosno afektivni, tako i kognitivni aspekti.
U skladu sa svim navedenim, empatija se može definisati kao „složeni kognitivno-afektivni fenomen doživljavanja i razumijevanja svjesnih i nesvjesnih stanja druge osobe, baziran na sposobnostima da se saznaju tuđa iskustva“ (Vukosavljević-Gvozden, 2002, str.27).

 
EMPATIJA U TEORIJAMA LIČNOSTI

Frojd (Freud) je bio prvi teoretičar ličnosti koji je upotrijebio pojam empatija i smatrao je da je ona neophodna u psihoanalizi, jer preko empatije osoba može da razumije mentalne procese druge osobe.
Značaj empatije uočio je i Adler (Adler). Smatrao je da je empatija posebno važna u terapijskom odnosu zbog toga što omogućava da se pomagač (terapeut) postavi na tuđe mjesto. Adler je rekao da „možemo uspjeti u tretmanu samo ako smo istinski zainteresovani za drugu osobu. Moramo biti sposobni da vidimo njenim očima i slušamo njenim ušima“ (Adler, 1931; prema Vukosavljević-Gvozden, 2002, str.8).
Olport (Allport) je smatrao da uz pomoć empatije „unosimo“ samog sebe u razmišljanja, osjećanja i reakcije druge osobe.
Definiciju empatije razradio je i Marfi (Murphy) koji je smatrao da nam empatija omogućava da se stavimo na mjesto neke osobe ili nežive stvari i da im pripišemo svoja osjećanja ili stavove koja se javljaju u nama, a izazvana su tom osobom ili objektom.
Od izuzetnog značaja za početak empirijskog istraživanja empatije, savjetovanja i terapije bila su Rodžersova (Rogers) gledišta o ovom pojmu. Jedna od glavnih tačaka njegov gledišta jeste da ljudi imaju samoaktualizirajuće tendencije koje mogu da unaprijede njihov rast i dobrobit, ali samo ukoliko ih ne ometa odsustvo prihvatanja i empatičkog razumijevanja, posebno od strane roditelja, jer tako može doći do stvaranja iskrivljenog pojma o sebi. On je smatrao da klijentom usmjerena terapija može to da ispravi, te da stoga terapeut treba da bude empatičan. Rodžers je definisao empatiju na sledeći način: “To znači ući u privatni opažajni svijet druge osobe i biti u njemu sasvim kao kod kuće (Rogers, 1975; prema Vukosavljević-Gvozden, 2002, str. 9).