Licnost ucenika

Klasična i savremena shvatanja o ličnosti

O tome šta je ličnost, šta je pokreće i kako se ona formira postoji veoma veliki broj različitih shvatanja. Prema tome kakva su shvatanja o pojedinim osnovnim problemima ličnosti, postoje i različite definicije ličnosti. Jedan američki psiholog, Olport (Allport, 1937), pokušao je da prikupi i sredi mnogobrojne definicije ličnosti i dobio je 50 grupa različitih određenja ličnosti. Neke od tih grupa definicija predstavljaju određenja ličnosti u pravu, filozofiji i teologiji. Ali je veoma veliki broj i različitih psiholoških definicija ličnosti.
Staro je značenje izraza ličnost: izgled nekoga, kakav izgleda drugima. I riječ persona ima porijeklo u ovome značenju. „Persona“ se nazivala pozorišna maska koju su stavljali na lice glumci u Starome Rimu da bi naglasili određene osobine ličnosti koju su prikazivali. Ova definicija se održava još i danas u određenju ličnosti kao sume onih karakteristika pojedinca koje ga ističu među ostalima ili sume onih karakteristika koje drugi zapažaju i na koje drugi reaguju. Za razliku od ovakvih definicija veliki je broj definicija koje pod ličnošću podrazumijevaju samo unutrašnju osnovu ponašanja, stvarne unutrašnje razloge ponašanja.
Različite od ovih definicija ističu različite od mogućih osobina kao bitne za pojam ličnosti. Jedne definicije ističu samo motive ili potrebe kao bitne osobine, želeći time da naglase dinamički karakter pojma ličnosti. Druge od ovih definicija ističu navike da bi istakle da je bitno za poznavanje ličnosti upoznati kako neko reaguje na situacije koje se ponavljaju. Treće naglašavaju motivacione osobine i osobine temperamenta isključujući sposobnost iz pojma ličnosti. Neke od tih definicija, međutim, uključuju i sposobnosti. Jedne od tih definicija naglašavaju biološke osnove ličnosti (urođene dispozicije i instinkte), a druge, međutim, kao na najvažniji momenat u formiranju ličnosti ukazuju na ulogu sredine, a posebno na ulogu socijalnih faktora.
Iako veoma različite među sobom u objašnjavanju pojedinih pitanja o ličnosti, sve definicije ličnosti u novijoj psihološkoj literaturi ističu tri momenta: jedinstvo ili integritet ličnosti, jedinstvenost ili osobenost ličnosti, i relativnu dosljednost u ponašanju kao posljedicu jedinstva i osobenosti ličnosti.
Jedinstvo, integritet ili cjelovitost ličnosti znači prije svega da mi, kad govorimo o ličnosti, ne mislimo na pojedine psihičke procese, ne mislimo samo na pojedie oblike ponašanja, na primjer, samo na emocije koje pojedinac ima i koje su karakteristične za njega, nego na cijelog pojedinca. Želi se istaći da se u različitim oblicima ponašanja pojedinca izražava više ili manje ono što je za njega karakteristično. O pojedinim segmentima ponašanja, o pojedinim procesima govore pojedini dijelovi opšte psihologije, u kojoj se izlažu zakonitosti opažanja, učenja, mišljenja, motivacije, itd. A kad govorimo o ličnosti, govorimo o određenim karakteristikama pojedinca koje se ogledaju u različitim oblicima ponašanja.
Jedinstvenost ili osobenost ličnosti znači da se svaki pojedinac razlikuje od drugog po tome kakve osobine ima i kako su one međusobno povezane. Svaki čovjek je osobena jedinka. Ova osobenost nije apsolutna, nije tolika da se jedan pojedinac ne bi mogao upoređivati s drugim, kao što to neki autori misle. U takvom slučaju ne bi se ni moglo govoriti o ličnosti uopšte, o zakonitosti psihologije ličnosti. Ova osobenost je samo relativna. Ali ona je dovoljna da se o pojedincu može govoriti kao o ličnosti drugačijoj od svih ostalih pojedinaca.
Iz jedinstva i osobenosti ličnosti proizilazi treća bitna osobina pojma ličnosti: izvjesna dosljednost u ponašanju pojedinca. Ona se manifestuje u sličnom ponašanju u sličnim situacijama. Neko ko je nagao, sebičan, ambiciozan, pošten ispoljava ove svoje osobine u velikom broju svojih postupaka. I dosljednost ličnosti samo je relativna, a nikad potpuna. Ne ispoljava pojedinac sve svoje bitne osobine u svakoj situaciji budući da njegovo ponašanje zavisi od konkretne situacije i njegove konkretne procjene te situacije. A to sve zavisi od prethodnog iskustva pojedinca. Pojedinac nije jednako dosljedan u ispoljavanju svih svojih osobina. Ali dosljednost ponašanja je ipak tolika da se o pojedincu može govoriti kao o ličnosti sa određenim osobinama i da se sa izvjesnom vjerovatnoćom može predviđati njegovo ponašanje.
Ova tri bitna momenta ličnosti dolaze do izražaja u većini savremenih definicija ličnosti, u kojima se, u skladu sa shvatanjem pojedinog autora, ističu i druge karakteristike. Ova se tri momenta, na primjer, spominju u definiciji istaknutog francuskog psihologa, Pjerona ( Pieron, 1951 ) : da je ličnost integrisano jedinstvo čovjeka sa svim njegovim trajnim diferencijalnim karakteristikama ( u inteligenciji, karakteru, temperamentu, konstituciji ) i njemu svojstvenim načinima ponašanja. Ili u definiciji engleskog psihologa Ajzenka ( Eysenck, 1953 ) : ličnost je manje-više čvrsta i trajna organizacija karaktera , temperamenta, intelekta i fizičke konstitucije pojedinca koja određuje njegovo specifično prilagođavanje sredini. Spomenute tri karakteristike pojma ličnosti istaknute su i u definiciji ličnosti američkog psihologa Olporta kao dinamičke organizacije svih psihofizičkih sistema pojedinca koji određuju njegove osobene načine prilagođavanja sredini. Pod pihofizičkim sistemima Olport podrazumijeva relativno relativno trajne karakteristike pojedinca koje imaju i svoju fiziološku osnovu. Po Olportu najtačnije ih je označiti crtama ili svojstvima ili osobinama ličnosti. Naglašavajući da je ličnost dinamička organizacija svojstava, Olport želi istaći da za pojedinca karakteristični psihofizički sistemi ( svojstava ) djeluju kao pokretači na aktivnost, da imaju motivaciono djelovanje.
Polazeći od triju spomenutuh karakteristika ličnosti i izloženih definicija ličnosti mogli bismo odrediti, na nešto jednostavniji način, ličnost kao jedinstvenu organizaciju osobina koja se formira uzajamnim djelovanjem organizma i socijalne sredine. Ovakva definicija ističe kao karakteristike ličnosti, pored cjelovitosti, dosljednosti i osobenosti ponašanja, još dva momenta. Prvo, uslugu uslova socijalne sredine u formiranju ličnosti, ističući istovremeno da sredina ne djeluje na pojedinca kao na stvar, nego da i on reaguje na sredinu u skladu sa svojim nasljeđenim i stečenim osobinama. Drugo, da se kao osnova ličnosti mogu smatrati osobine ili crte, tj. relativno trajni i za pojedinca karakteristični načini reagovanja u sličnim situacijama. Pojam osobine treba široko shvatiti i ne treba podrazumijevati pod njim samo osobine temperamenta i karaktera nego i sposobnosti i motive, kao i za pojedinca karakteristične načine zadovoljavanja njegovih motiva.