Međunarodni odnosi

UVOD

Poslije I svj. rata i nove podjele Evrope,te nakon II svj. rata i nove povijesno-političke raskrnice izuzetno je poraslo interesovanje za proučavanje medjunardnih odnosa.U zadnjih, više od 20 godina na medjunardnom planu desile su se radikalne promjene, pad Berlinskog zida, raspad SSSR-a,stvaranje 14 novoformiranih medjunardno priznatih država.Danas kritičko poučavanje međunarodnih odnosa neminovno podrazumjeva kritičko proučavanje savremenog društva,međunarodni odnosi sasatavni su dio svakog društva.Ekonomija proučava djelovanje i promjene ekonomskih zakona u međunardnim odnosima,pravo proučava posebnosti pravnih normi u međunarodnom životu,sociologija društvo u cjelini itd.Što se tiče predmeta nauke o međunardnim odnosima većina evropskih autora kao kljulnu godinu navodi 1936 kada se u okviru Društva naroda konstatiralo:Nauka o međunarodnim odnosima je prije svega deskriptivnog karaktera.Ona donekle pripada vrsti savremene historije naroda i kao takva obuhvata sve oblasti,kao što su ekonomija,trgovina, razmjena,kao i oblasti politike i kulture.-ovo je klasična definicija međ. odnosa.
Pojavljuje se niz američkih i britanskih autora koji navode čak 8 disciplina koje imaju bitan značaj za nauku o međunarodnim odnosima, te discipline su:međunarodno pravo,međunarodni ekonomski odnosi,diplomatska historija, vojna historija, međunarodna politika,međunarodne organizacije, kolonijalna vladavina i vođenje spoljnih poslova. Mnogi autori tome još dodaju i ratnu vještinu, diplomaciju,političku gepgrafiju,demografiju i sl.
Postoje i pristupi koji jažu da nauka o međunarodnim odnosima treba da proučava samo političke odnose,tako da se mnogi predmeti iz ove oblasti nazivaju međunarodni politički odnosi, međutim teško se striktno odrediti samo na odnose političkog karaktera jer stvarni sadržaj međunardnih odnosa dobija bitno drugačiji karakter.Jednostavno, međunardni odnosi jesu politički odnosi,ali su i ekonomski,komunikacijski, vojni,kulturni i svi ostali.Zadatak nauke o međunardnim odnosima jeste utvrđivanje činjenice da stanovita aktivnost izaziva posljedice,a izbor mjera i procjena ostavlja se političarima koji bi trebali samostalno odlučivati (R.Vukadinović).Autori sa američkog tla,a sve više i evropski autori smatraju da predmet proučavanja nauke o međunarodnim odnosima primarno obuhvata prirodu i elemente moći država i drugih aktera u međunardnim odnosima,vođenje i sistem odlučivanja u spoljnoj politici,te činioce koji djeluju na osnovna kretanja u međunarodnim odnosima.Razvoj nauke o međunarnodnim odnosima seže od Platona i Aristotela preko Merxa i Engelsa,pa do savremenih teoretičara na Zapadu i Istoku.Bez obzira na različite teorije ,bitni ciljevi su očuvanje,opstanak i jačanje moći države.Ekonomska moć je samo jedan od elemenata onoga što čini ukupnu silu,a uz nju se veže vojna,politička,ideološka moć,a u zadnje vrijeme i kulturna hegemonizacije .Kad se govori o faktorima međunardne vanjske politike osnovni faktori su:
– Unutrašnji ili domaći faktori:

1.politički sistem i državni oblik
2.ekonomski sistem/ek. Potencijal
3.vojna moć
4.kulturna i komunikacijska premoć
5.supremacija u procesu globalizacije
6.socijalni sistem

– Vanjski faktori su:

1.međunarodni sistem ili sistem relevantnih međunarodnih faktora
2.vojna moć raspodjele snaga i diktata koju vrši jedna snaga nasuprot teoriji o ravnoteži snaga
3.međunarodna saradnja
4.stanje i potencijal međunarodne ekonomije.

Staro i oprobano sredstvo političke komunikacije jeste diplomacija,odnosno međudržavno pregovaranje ili pregovaranje relevantnih subjekata međunardnog prava.Zadnjih decencija vrlo bitno sredstvo vanjske politike je ekonomija i ekonomska saradnja u različitim oblicima,a uz nju ide politička,vojna i kulturna saradnja. Mnogi autori se slažu u tvrdnji da je kroz istoriju teoretiziranje o međunarodnim odnosima u najvećem dijelu bilo posvećeno međunarodnim odnosima kao praktičnoj teoriji.Takva praktična teorija počivala je na tri pretpostavke:

• Država –nacija ,odnosno da oni koji donose političke odluke predstavljaju najvažnije aktere za razumjevanje  međunarodnih odnosa
• Postoji oštra razlika između domaće i međunarodne politike
• Međunarodni odnosi predstavljaju borbu za moć i mir.

Bitni zadatak međunarodnih odnosa jeste da u svjetskim kretanjima koja su brza i iznenađujuća kritički osmisle sve osnovnekategorije,zakonitosti i tendencije,koje usmjeravanju cjelokupni društveni razvoj.

Različite teorije i pristupi izučavanju međunarodnih odnosa
Nauka o međunarodnim odnosima ozbiljnije se utemeljuje i razvija početkom 20 vijeka, iako svoje korjene ima još u drevnim civilizacijama.Modernije ideje se odnose na spoljnu interakciju država koje razrađuju antički mislioci,prije svih Platon i Aristotel.U svojim raspravama o ratu i miru oni unose etičke i vrijednosne kriterije,prvenstveno kriterij pravednosti i pravde.Korjeni nauke o međunarodnim odnosima još u antičkoj grčkoj postaju dio političke teorije koja se uporedo razvija sa osnovnim filozofskim shvatanjima o državi i pravu.Početkom 20 vijeka proučavanje međunarodnih odnosa uglavnom se svodilo na komentare o ličnostima i događajima,bez teorijskih generalizacija o poukama istorije ili principima koji bi mogli da objasne karakteristične reakcije država.I svjetski rat je pokrenuo paradigmatičnu revoluciju u proučavanju međunarodnih odnosa,s pojavom fašizma u Italiji i Njemačkoj i usponom Hitlera i Musolinija dolazi do kritičkog sagledavanja tradicionalnog evropskog i angloameričkog razmišljanja o svjetskoj politici.Posebno je nacizam doveo u sumnju mnoge konvencionalne teorije,samim tim što se glofiricirao ulogu države u političkom životu.

Libaralni pogled na svijet
Početak klasičnog liberalizma vezuje se za Toquevilla koji ističe da su demokratske nacije prirodno naklonjene miru što proizilazi iz njihovih interesa i sklonosti.Liberalizam posmatra pojedinca kao skup moralnih vrijednosti i vrlina, postavkom da ljudska bića treba posmatrati kao cilj,a ne kao sredstvo.Time liberalizam naglašava moralni princip prije nego težnju za vlašću i institucije prije nego sposobnost sile koje oblikuju odnose između država,a politiku na međunardonom nivou ne definira kao borbu za moć i prestiž,nego kao borbu za saglasnost.Poslije I svj.rata zagovornike liberalizma su mnogi označavali kao idealiste koji smatraju da težnja za idealima, kao što se svjetski mir, može promjeniti svijet.Za razvoj liberalizma u SAD-u zaslužan je Woodrow Wilson koji je bio jedan od osnivača Lige naroda, njegova doktrina se može sagledati u slijedećim stavovima:

• Rezultat novijih promjena u međunarodnim odnosima je veće jedinstvo države i svijeta,pri čemu je vladavina zasnovana na predstavničkoj demokraciji i narodnoj kontroli vlasti.
• Značajno je da društvo država takodjer bude demokratizovano
• demokratija je mehanizam realizacije ljudskih prava kroz vladine institucije
• tajni dogovori i savezi trebalo bi da se zabrane
• države se moraju odreći zahtjeva da nadvladaju ili osvoje slabiju državu…itd.

Wilson se u osnovi zalaže za to da građanska i politička prava u svim zemljama međunarodne zajednice budu u što većoj mjeri izjednačena,što je osnova za brži razvoj univerzalnih međunarodnih pravnih normi,ali i za liberalizaciju ekonomskih sistema i ubrzanje ekonomskog povezivanja.