Pojam opozicije

Uvod
Opozicija ili oporba (lat: oppositio, “suprotstavljenost”, “opreka”) je izraz kojim se u politici označavaju svi pojedinci, grupe i organizacije koje su iz političkih ili ideoloških razloga suprotstavljene pojedincima, grupama i organizacijama koje predstavljaju vlast, odnosno režim u nekoj državi.
Opozicija se obično dijeli na ilegalnu opoziciju – kojoj nije dozvoljeno postojanje ili djelovanje – i legalnu opoziciju – kojoj je dozvoljeno postojanje i djelovanje. Ilegalna opozicija je karakteristična za autoritarne i totalitarne političke sisteme koji iz vjerskih ili ideoloških razloga ne dozvoljavaju dovođenje vlasti i njene politike u pitanje. Legalna opozicija je, pak, karakteristična za demokratske političke sisteme koji za svoja načela uzimaju slobodu mišljenja i okupljanja. Valja, s druge strane, uzeti u obzir da u nekoj državi mogu istovremeno postojati i legalna i ilegalna opozicija; npr. u Velikoj Britaniji pod konzervativnom vladom Margaret Thatcher je legalnu opoziciju predstavljala Laburistička stranka, a ilegalnu IRA.
Pod pojmom “opozicija” se, s obzirom na dominaciju demokratskih sistema u suvremenom svijetu, u pravilu podrazumijeva legalna opozicija. Uz taj pojam se vezuje i pojam lojalna opozicija.
Ovisno o tome da li njeni predstavnici sjede u parlamentu neke države, opozicija se dijeli na parlamentarnu i vanparlamentarna. Parlamentarna opozicija u mnogim državama, pogotovo onima s westminsterskim sistemom predstavlja ustavnopravnu instituciju, odnosno te države imaju formalnu instituciju vođe opozicije koji ima posebna prava i obaveze koja se tiču savjetovanja s predstavnicima vlasti oko važnih odluka.
Na temelju iskustva nekadašnjih desničarskih i komunističkih diktatura u Europi s raznim vrstama opozicije — što otvorene, što skrivene unutar režima i njihovih struktura — autor analizira ulogu opozicije u procesu opšte demokratske promjene u pravcu pravnog poretka i civilnog društva u “novim demokracijama” srednje i isotočne Europe.

Vlada i opozicija
Koliko je demokratska vlada u vođenju unutarnje i vanjske politike uvijek vlada partije, ne moћe se ni iz cega tako dobro vidjeti kao iz postojanja parlamentarne opozicije, koja istupa protiv većinske vlade u parlamentu. Tek vlada i opozicija zajedno, u normalnom slučaju, čine cjelokupnost političkih snaga jedne nacije. Opozicija je – rečeno je s pravom – uz vladu drugi pokretač politike. Postojanje opozicije sprječava da se vladajuća partija identificira s drћavom, da postane drћavna partija i da svoje interpretacije općeg dobra proglasi jedinima važećima i apsolutnima.
Dva osnovna uvjerenja, koja spadaju u osnovne elemente demokratskog državnog uređenja, odgojila su instituciju parlamentarne opozicije. Prvo uvjerenje je da demokracija dobiva na dinamici uz pomoć socijalnih i političkih konflikata. Tek u stalnoj borbi miљljenja dolazi se do političkih točaka uz čiju se pomoć mogu riješiti nastali problemi (…).

Opozicija kao suprotna vlast
Opozicija koju je demokracija omogućila i koju smatra neophodnom zasniva se na osnovnim iskustvima političkog života. Tko smatra da postoji principijelna opasnost od zloupotrebe neograničene moći, mora vidjeti opasnosti i u demokraciji, a njih treba presresti sustavnom kontrolom vlasti. Parlamentarna opozicija je ona sila koja ima najviše utjecaja i koja je najvaћnija u kontroliranju državne vlasti. Prema pretpostavkama anglosaksonskog parlamentarnog teoretičara 18. vijeka, zapravo pronalazača parlamentarne opozicije, vlada i opozicija razlikuju se i po stalnoj tenziji između onoga ko posjeduje vlast i onoga tko je ne posjeduje. Demon moći opasan je samo za vladu, za onoga tko je posjeduje, jer sa sobom nosi opasnost korupcije. Zadaca opozicije je spriječiti takav razvoj. Institucionaliziranjem opozicije treba biti osigurana sloboda, tako što će se prirodu čovjeka, posebno prirodu čovjeka koji je na vlasti, spriječiti da krene putem koji bi slobodu odveo u anarhiju ili u despotiju.