Pojam saobracaja u drustveno-ekonomskom smislu

1. Uvod
Svaka organizacija predstavlja jedan živi organizam koji se mora stalno prilagođavati novim ciljevima i strategijama. U današnjem konkurentskom okruženju, mogu da se održe samo one organizacione forme koje su u stanju da se stalno prilagodjavaju promenama na tržištu. S tim u vezi, privredni subjekti koji egzistenciju zasnivaju na plasiranju svojih proizvoda i usluga na tržištu, moraju svoju poslovnu politiku fokusirati na korisnike tihproizvoda i usluga. Stoga, poslovna organizaciju mora da se prilagodjava okruženju, a sa marketinškog stanovišta to predstavlja organizaciono pozicioniranje na tržišnim principima.
Prva bazična istraživanja u oblasti marketinga vezuju se za početak XX veka (period od 1910 do 1920. godine), kada su nastali i prvi pokušaji da se marketing koncepti integrišu u jednu celinu. U tom periodu marketing je počeo da se izučava kao univerzitetska disciplina. Promene tokom XX veka uticale su na razvoj marketing teorije, od prve marketing škole tzv. “comodity school”, potom “funkcionalne škole” i “institucionalne škole” koje su se pojavile prvih decenija XX veka, zatim razvoja “menadžerske škole” i “škole ponašanja potrošača”, pa sve do tzv. “digitalne škole marketinga” u elektronskoj eri.
Brojne marketing teorije iznedrile su i brojne definicije marketinga. Istaknuti pedagog iz oblasti marketinga, Filip Kotler, daje sledeću definiciju: ” Marketing je poslovna funkcija koja prepoznaje neispunjene potrebe i želje, definiše i meri njihovu jačinu i potencijalnu isplativost, odredjuje koja to ciljna tržišta organizacija može na najbolji način da usluži, odlučuje o tome koji proizvodi, usluge i programi odgovaraju izabranim tržištima i apeluje na sve u organizaciji da misle o kupcu i stoje mu na usluzi ”
Marketing predstavlja, dakle, apsolutnu orjentaciju prema tržištu i kupcima i zahteva dinamičko i munjevito reagovanje na stanje i tendencije na tržištu. Danas, marketing je fenomen koji neprestano evoluira i koji postaje ključna dimenzija svakog privrednog entiteta.
Savremeno poimanje marketinga definiše ga kao sveobuhvatnu filozofiju jedne organizacije, način na koji su organizovane različite funkcije i aktivnosti u organizaciji, kao i set instrumenata, tehnika i aktivnosti. Osnovu uspešnog marketinga predstavlja marketing filozofija ili marketing koncept, koji mora biti prihvaćen na svim organizacionim nivoima. Marketing koncept je primenljiv u svim organizacijama, bez obzira na njihovu veličinu i delatnost. Ranijih godina, funkcija marketinga je bila organizovana kao sektor unutar jednog preduzeća. Danas, u razvijenim tržišnim privredama, marketing je daleko širi proces sistematične procene marketinških strategija i marketinških aktivnosti, bilo da je u pitanju profitna ili neprofitna organizacija.
2. Pojam saobraćaja u društveno-ekonomskom smislu

Ekonomska teorija polazi od stanovišta, daje saobraćaj jedna od osnovnih oblasti materijalne proizvodnje jer: “Osim ekstraktivne industrije, poljoprivrede i prerađivačke industrije postoji još i četvrta oblast materijalne proizvodnje, koja takođe prolazi kroz različite stupnjeve, zanatskog, manufakturnog i mehaničkog rada; – to je transportna industrija (Lokomotions industrie) bilo da transportuje ljude ili robu.”
U cilju definisanja saobraćaja kao samostalne oblasti društvene proizvodnje potrebno je utvrditi da li se svako transportovanje – premeštanje robe i ljudi iz jednog mesta u drugo može smatrati saobraćajem u društveno-ekonomskom smislu, odnosno saobraćajem kao jednom od privrednih oblasti u okviru društvene podele rada.
Transportovanje robe i ljudi može po svome ekonomskom karakteru biti dvojako. Ono se može vršiti prvo, u okviru procesa proizvodnje pojedinih materijalnih dobara, i drugo, u okviru prometnog procesa.
Skoro u svakom procesu proizvodnje dolazi do premeštanja, promene mesta pojedinih faktora
proizvodnje, bilo predmeta rada ili oruđa za rad, a i same radne snage. Ova pojava je naročito karakteristična za velika industrijska preduzeća, kao na primer, za metalurgijske kombinate, zatim za radnike, za preduzeća koja vrše eksploataciju šuma, za građevinska preduzeća itd. Premeštanje predmeta rada i oruđa za rad koje se vrši u takvim preduzećima obavlja se u okviru tehničke podele rada. Ovo premeštanje može se vršiti na različite načine, bilo specijalnim uređajima, ili posebnim transportnim sredstvima. Poznato je da se, na primer, premeštanje izvesnih sirovina i polufabrikata u krupnim kombinatima ili radnicima vrši posebnim industrijskim železnicama ili kamionima. Isto tako, transportna sredstva se koriste i za prenos gotovih proizvoda iz radionica u skladišta. Međutim, sva ova premeštanja materijalnih dobara obavljaju se kao sastavni deo, jedan elemenat u procesu proizvodnje, te se i takvo transportovanje smatra jednom od karika u tehničkoj podeli rada u okviru proizvodnih preduzeća. To znači, da se takvo premeštanje vrši u okviru procesa proizvodnje i za sam proces proizvodnje. Materijalna dobra koja se prenose ne napuštaju još proces proizvodnje, te se njihov prenos odvija u okviru unutrašnje podele rada. Ovakav transport, koji se vrši u okviru preduzeća, bez obzira na kakvoj se udaljenosti nalaze pojedini pogoni jedan od drugog, naziva se internim (unutrašnjim) transportom. Unutrašnji transport se javlja kao jedan od značajnih faktora koji doprinosi porastu produktivnosti rada, boljem iskorišćenju proizvodnih kapaciteta, racionalizaciji poslovanja itd. Zbog toga se organizaciji unutrašnjeg transporta u razvijenim industrijskim zemljama posvećuje sve veća pažnja, jer se tu nalaze značajne rezerve koje omogućavaju ubrzavanje samoga procesa proizvodnje i sniženje troškova. U unutrašnjem transportu sve se više koriste modema mehanizovana sredstva i specijalni uređaji, kao na primer, automatske dizalice, električni vagoneti, automatizovana beskrajna platna itd., koja doprinose uštedi radne snage, a prema tome i porastu produktivnosti i sniženju troškova proizvodnje.
Problematika unutrašnjeg transporta neće biti predmet naših izučavanja pošto se Ekonomika saobraćaja bavi ekonomskim problemima koji se odnose na saobraćaj kao samostalnu oblast materijalne proizvodnje. Unutrašnji, ili kako se još naziva “Fabrički transport”, nije samostalna oblast materijalne proizvodnje, on se mora posmatrati u okviru onih proizvodnih delatnosti kod kojih se i pojavljuje kao jedna od karika u tehničkoj podeli rada kod preduzeća sa razvijenim tehnološkim procesom.