Poslovni softver i zakon o autorskim pravima

Pojam autorskog prava

Prema klasičnoj podeli, autorsko pravo može se posmatrati u objektivnom i subjektivnom smislu. U subjektivnom smislu ono predstavlja, kao i druge grane prava, skup pravnih normi kojima se regulišu društveni odnosi u vezi sa stvaranjem i iskorišćavanjem autorskih dela, odnosno dela iz oblasti književnosti, nauke i umetnosti. Ono je tako grana prava čiji je osnovni zadatak da obezbedi pravnu zaštitu autora ali, istovremeno, ono za zadatak ima i usklađavanje interesa autora sa interesima drugih lica, i to kako onih koji nam autorska dela čine dostupnim (kao što su npr, izdavači ili interpretatori, odnosno nosioci srodnih prava), tako i svih krajnih korisnika autorskog dela.
Ovo pravo pruža pravnu zaštitu pre svega autoru, ali i drugim kategorijama lica naslednicima, posle autorove smrti, i korisnicima autorskog dela u slučajevima kada autor prenese svoja ovlašćenja na druga lica ili kada su korisnici pojedinih vrsta autorskih dela određeni zakonom.

Norme autorskog prava u objektivnom smislu određuju, pre svega, pojam i vrste autorskih dela, sadržinu subjektivnog autorskog prava, ograničenja subjektivnog autorskog prava, vremensko trajanje pravne zaštite, prenos autorskog prava za života autora i u slučaju njegove smrti i zaštitu autora u pogledu povrede njegovog prava (građanskopravnu zaštitu i kaznenopravnu zaštitu koja obuhvata krivična dela, privredne prestupe i prekršaje). Sve je navedeno u stvarnom životu, jer je sukob interesa neminovan, čini i predmet sudskih sporova, pa time i sudske prakse i pravne teorije, koje se takodje označavaju izrazom autorsko pravo.
U subjektivnom smislu autorsko pravo obuhvata skup konkretnih ovlašćenja tvoraca autorskog dela, odnosno ovlašćenja koja su na osnovu pravnih normi priznata autoru i koji on po svojoj volji vrši. Autorsko subjektivno pravo nastaje samim činom nastanka autorskog dela kao proizvoda intelektualnih napora autora. Prema Plezanu pod autorskim pravom u subjektivnom smislu podrazumeva se pravo priznato tvorcu književnog, umetničkog i naučnog dela u vezi sa duhovnom kreacijom. Izvorni nosilac autorskog subjektivnog prava je uvek autor kao fizičko lice, a ukoliko je u stvaranju dela na kreativan način učestvovalo više lica, onda su sva ta lica ko autori dela, odnosno zajednički nosioci jedinstvenog autorskog subjektivnog prava.

 
Razvoj autorskog prava

Nastanak autorskog prava zapravo je odgovor na tehnički napredak koji je civilizacija ostvarila pojavom buržuaskog društva. Naime, u feudalnim društvima položaj autora I, naročito izdavača koji su proizvodili posebnu vrstu robe ( pre svega knjige) zavisio je od individualnih I li kolektivnih privilegija koje su, po svom nahođenju I svojoj volji, dodeljivali vladari. Ove privilegije imale su zato subjektivni karakter I različitu primenu. Međutim, veoma brzo nakon Gutembergovog pronalaska štamparije, postavio se imperativ pronalaženja objektivnih kriterijuma za zaštitu autora I lica koja iskorišćavaju autorska dela, odnosno do potrebe za zakonskim regulisanjem ove materije.

Za antičko doba karakteristično je odsustvo posebnih oblika autorsko pravne zaštite, jer se duhovno stvaralaštvo nije smatralo individualnim kreativnim činom već otelotvorenjem božanskog nadahnuća. Ipak, možemo pronaći I indetifikovati određene začetke zaštite ličnih I imovinskih prava autora. Tako je u Rimu postajala svest o tome da nije pravično I pošteno da se neko potpisuje ispod tuđih autorskih dela, prevarno ističući sebe kao autora. Pesnike koje su se koristile ovim nečasnim sredstvom je rimski pesnik Marcijal ( prvi vek nove ere ) nazvao plagijariusima (otmičarima). Odatle I potiče reč plagijat. Tužba action iniuriarium mogla je biti podignuta protiv onih koji su autorsko delo izkorišćavali ili upotrebljavali na način koji ugrožava čast I ugled autora, a što se tiče naknade, prilikom otuđivanja originalnih primeraka autor je dobijao jednokratnu naknadu – honorarijum.
Prekretnicu o razvoju autorskog prava čini Gutenbergov pronalazak štamparije u 15 veku, negde oko 1450.god ova tehnika zamenila je dotadašnje ručno prepisivanje knjiga I manuskripta, koje se obavljalo uglavnom u manastirima kao centrima pismenosti I culture I omogućila njihovo umnožavanje u relativno većem broju primeraka. Književna dela su tako postala brojna I dostupna širem krugu ljudi, I prerasla u robu koja je stekla svoju tržišnu vrednost. Time je I samo tržište knjiga nužno moralo da bude uređeno.
Veliki korak napred značio je Engleski zakon o autorskom pravu (copyright act) . Iz 1709.god, poznati kao zakon Ane Stjuart. Tim zakonom autorima je prvi put priznato isključivo pravo na njihovo delo, u trajanju od 14 godina od objavljivanja dela, sa mogućnošću produženja zaštite za narednih 14 godina, pod uslovom da je autor još živ u trenutku isticanja prvobitnog roka zaštite. Ovaj zako imao je velikog uticaja na pojavu drugih sličnih nacionalnih zakona.
U Francuskoj su prvi zakoni doneseni 1791 I 1793.god I u njima se autorsko delo posmatra kao najsvetiji I najličniji oblik svojine, a autori imaju za života isključivo pravo iskorišćavanja svog dela I raspolaganja njime. Posle smrti autora to pravo prelazi na njegove naslednike I traje 10 godina post mortem austoris.
Međutim, razvoj ove grane prava nije usporen niti završen usvajanjem zakonskih propisa. Novi pronalasci, a naročito bežični prenos zvuka signala, nova mehanička sredstva za reprodukovanje zvuka I slike ili umnožavanje autorskih dela navode autorsko pravo da se neprestano usavršava I razvija. Tako je osnovna karakteristika razvoja autorskog prava u savremenom dobu njegovo stalno prilagođavanje pojavi novih tehničkih sredstava za stvaranje I iskorišćavanje autorskih dela, sa ciljem da se obezbedi da autor zadrži ekskluzivno pravo komercijalnog korišćenja svog dela, ali I da se istovremeno zaštite prava drugih korisnika, koji posreduju prilikom prenosa duhovnog sadržaja autorskog dela na krajnje korisnike.
Prvi Jugoslovenski zakon o autorskom pravu usvojen je 1929 godine, a posle drugog svetskog rata 1946 godine. Trenutno je na snazi zakon o autorskim I srodnim pravima, usvojen 28 juna 2005 godine