Slobodno vreme u ucenickim domovima

1. Uvod

Slobodno vreme je važan činilac u životu omladine. Ukoliko je slobodno vreme dobro organizovano, osmišljeno, ispunjeno različitim aktivnostima koje zadovoljavaju interesovanja mladih, ono će podsticati razvoj novih interesovanja i razvoj ličnosti. . Ono treba da posluži kao sredstvo vrednijeg, sadržajnijeg, kulturnijeg i humanijeg života ljudi, kao neka vrsta odbrane i zaštite od mnogobrojnih, snažnih i nametljivih uticaja tehničke civilizacije. Korisno provođenje slobodnog vremena pozitivno utiče na razvijanje svih svojstava ličnosti koja doprinose povećanju kulturnijeg i zadovoljnijeg načina života mladih.
Učenički domovi imaju dugu istoriju, danas ih ima u svim zemljama sveta i nema razloga zbog kojih ih ne bi bilo i u budućnosti. To su srednjoškolske ustanove koje svoj zadatak ostvaruju u skladu sa zakonom o srednjem školstvu uz niz posebnosti i bez učeničkih domova, vaspitno- obrazovni sistem i njegov kvalitetan razvoj bio bi nepotpun i nedostupan mnogim učenicima.
Slobodno vreme učenika jesu one aktivnosti i procesi koje učenik proizvodi ili konzumira van obaveza koje mu nalažu vaspitno-obrazovne ustanove. Za jednu kategoriju učenika, to je vreme van škole, dok za učenike koji stanuju u učeničkim domovima, to je ono vreme koje je ostalo nakon realizovanih vaspitno-obrazovnih obaveza koje mu nalažu škola i dom.
2. Dom kao vaspitna institucija

Vaspitanje je samo po sebi vrlo složen fenomen, zavisan od brojnih činioca. U domovima ima svoje posebno značenje. Domovi kao društvene ustanove za vaspitanje mladih vrlo su specifične institucije. U njima se mladi vaspitavaju i obrazuju, ali istovremeno oni tu žive i rade, te im se obezbeđuju osnovne pretpostavke za život i razvitak: stan, hrana, odeća, školski pribor, osnovni elementi zaštite, pravna sigurnost… Zato su domovi vaspitne institucije, ali imaju i određeno socijano značenje. Kao vaspitne institucije, sastavni su deo vaspitno-obrazovnog sistema i predstavljaju ustanove od posebnog društvenog interesa. (Vukasović, 1990)
Svojim unutrašnjim odnosima, domovi su zajednice vaspitača i vaspitanika. Vaspitnu delatnost obavljaju vaspitači, a pomažu im stručnjaci kao što su: domski pedagozi, defektolozi, socijalni radnici, psiholozi, doktori, medicinske sestre i drugi.
Temeljna funkcija doma je njegova vaspitana funkcija. U domovima žive mladi ljudi, koji su na određenom stadijumu telesnog razvitka i psihičkih funkcija, izgrađivanja karakternih svojstava i oblikovanja ličnosti. Treba uspostaviti takvu kliu, takve odnose i aktivnosti, koji će podsticati podržavati i omogućavati intenzivan i svestrani razvitak raznovrsnih sposobnosti. (Vukasović, 1990).

3. Vaspitno – obrazovni značaj domova učenika

Razlozi koji podstiču osnivanje domova za učenike srednjih škola i funkcije koje domovi vrše, međusobno se prepliću i ukazuju na njihov veliki vaspitno obrazovni značaj. Možemo ih podeliti u tri grupe:
1. društveni (socijalno-zaštitna funkcija doma; socijalizacija pojedinca; ujednačavanje uslova u obrazovanju i smanjivanje negativnog dejstva socijalnih razlika; racionalnost, ekonomičnost i pedagoška efikasnost školskog sistema – manji procenat osipanja učenika, ponovaca, bolji uspeh u školi, smanjeni razlozi za preseljenje porodica iz manjih naselja u veće gradove); socijalna pomoć korisnicima domova od strane od strane države putem sufinansiranja domova; prevazilaženje problema deficitarnosti pojedinih kadrova školovanjem mladih iz unutrašnjosti i seoskih područja; kompenzatorska uloga doma za decu čiji roditelji nisu u mogućnosti da im obezbede punu brigu i pažnju; razmena školske omladine i organizovanje učeničkog turizma za vreme školskih raspusta, što može sniziti troškove i učenicima koji putuju i učenicima koji stanuju u domu; pozitivan uticaj doma na okolinu i saradnja sa drugim i kulturnim i javnim institucijama. Dom učenika je značajan agens socijalizacije. Dolazak u dom predstavlja dolazak u novu sredinu, pretpostavlja nove i drugačije odnose od onih koji postoje u porodici, i kojoj se učenik adaptira, asimilira i integriše u nju. (Havelka, 1997) “Život u domu je proces proširene socijalizacije učenika, jer dom je složena i na specifičan način organizovana životna, radna i društvena sredina. Pored toga što učenik pohađa određenu školu i u okviru te škole pripada razrednom odeljenju , on je istovremeno i član doma. U okviru doma učenik je član vaspitne grupe i sobe doma.” (Havelka, 1997:25) Učenik je na taj način u kontaktu sa velikim brojem vršnaka i upoznaje mnoge obrasce ponašanja, a ujedno upoznaje sopstvenu individualnost kroz reakcije drugih. Srednjoškolci se nalaze u godinama koje su veoma bitne kada se prvi put suočavaju sa sobom, otkrivaju sebe tako da domska sredina može biti podsticajna, jer dom deluje kako opštom organizacijom života i rada, tako i nizom specifičnih programa koji učenike uvode u takve oblasti kao što su kultura, umetnost, rekreacijaa, razonoda, sport, samooobrazovanje, društveno angažovanje, socijalni i humani rad.