Temeljne vrijednosti savremenog bibliotekarstva

REZIME

Bibliotekarstvo, kao najpogodnija profesionalna djelatnost za obavljanje složenih informatičko – obrazovnih zadataka, mora svoje tradicionalne vještine i znanja da prilagodi i transformiše prema zahtjevima informatičke epohe. Brzina i spremnost biblioteka da svoje ciljeve prilagode tehnološkim i društvenim promjenama danas i ubuduće, predstavljaće mjeru njihove vitalnosti i društvenog statusa i uticaja.

Ključne riječi: bibliotekarstvo, profesionalna etika, izazovi profesije, informatička era, mjesto u društvu, promocija.

UVOD

Dugoročni cilj ili svrha biblioteke jeste da proizvodi određene ishode, posljedice, svrhe, rezultate od značaja za život i rad korisnika i za razvoj zajednice koju uslužuje. Ovi ciljevi ili svrhe smatraju se dugoročnim, posrednim razlogom postojanja biblioteke, a bibliotekar je suštinski, neposredni izvršilac. Bibliotečke usluge, pod uticajem novih informacionih tehnologija, nužno se vezuju za usluge drugih proizvođača, dobavljača i posrednika u prenosu i distribuciji informacija, a samim tim se drugačije pozicionira organizacija biblioteka.
Ipak, neke od temeljnih vrijednosti savremenog bibliotekarstva svakako nisu podložne uticaju različitih vremenskih epoha i tehnologije. Stoga, u savremenom bibliotekarstvu imamo prisutne vrtoglave tehnološke inovacije sa jedne, ali i one neprolazne, univerzalne vrijednosti sa druge strane. S obzirom da su oba segmenta vrlo važna za afirmativan i plodonosan razvoj bibliotekarstva uopšte, nijedan od njih ne može i ne treba biti izopšten. U ovom radu će biti riječi o bibliotečkoj etici, kao o jednoj od univerzalnih vrijednosti kompletne istorije razvoja bibliotekarstva, ali i o savremenim bibliotekama, odnosno o primjenjenim tehnologijama u modernom bibliotekarstvu i ulozi bibliotekara uopšte.

 
BIBLIOTEČKA ETIKA

Ako razmišljamo o nekim od osnovnih ciljeva profesionalne etike, onda ne možemo zaobići činjenicu da bi ona morala doprinositi boljem ispunjavanju profesionalnih funkcija, i isto tako bi trebala nuditi pouzdanu zaštitu interesa ljudi, koji su objekat i subjekat rada određene profesije. Posmatrajući pojam „bibliotečka etika“ kao na proučavanje norme ponašanja
bibliotekara na njegovom radnom mjestu, čije poštovanje bi trebalo omogućavati visok stepen kulture u pružanju usluga korisnicima, može se zaključiti da je ona posmatrana kao skup specifičnih zahjteva i moralnih normi, koje su bibliotekaru neophodne u ispunjavanju njegovih profesionalnih dužnosti u vezi sa pružanjem usluga korisniku informacija.
U profesionalnom radu bibliotekara, čiji su objekat čitaoci, stvara se složen sistem uzajamno uslovljenih moralnih odnosa u kojima učestvuju četiri faktora kojim dobar profesionalac do savršenstva treba da vlada:

1. Zakonska osnova profesije
2. Odnos bibliotekara ka čitaocu
3. Odnos stručnih bibliotečkih radnika ka kolegama
4. Odnos stručnih bibliotečkih radnika prema društvu.

”Bibliotekarstvo koje se decenijama zasnivalo na tradicionalnim vrijednostima, polako se pomijera u pravcu novih oblika rada. Klasični rad i tradicionalne vrijednosti postaju osnova na koju se i dalje oslanja savremeno bibliotekarstvo. Oni moraju biti i sada dovoljno prisutni u profesiji, kako bi ona krenula novim tokovima i odgovorila današnjim zadacima koje društvo pred nju postavlja. Ti procesi moraju teći uz veliko angažovanje profesionalnih udruženja, pojedinaca i odgovarajućih institucija državne vlasti. ” (Maksimović, M. 2009.: 33)

Pored navedenih činjenica, bitno je naglasiti ulogu bibliotečkih asocijacija i etičkih kodeksa koje su one stvorile, a koji imaju izuzetnu ulogu u potvrđivanju profesionalne bibliotečke etike, jednog od važnih faktora koje utiču na zaposlene u našoj oblasti da se dobro kotiraju kako u svojoj profesiji, tako i u društvu.

Osnovni zadaci svjetske bibliotečke zajednice

Tri osnovna zadatka koji se nalaze pred svjetskom bibliotečkom zajednicom, a koji su neposredno vezani za bibliotečku etiku su:

1. Da se kod naših čitalaca formira visoka informaciona kultura koja je neophodna za prelazak od informacionog društva ka društvu znanja.
2. Da nastojimo da humanizujemo cijelo bibliotečko poslovanje i da ga ispunimo čovjekoljubljem, koje dijelimo svima, ali prije svega onima koji imaju tešku životnu priču ili se nalaze u teškoj životnoj situaciji.
3. Da pretvorimo biblioteku u instrument demokratije i intelektualne slobode tako što ćemo stvoriti privlačno mjesto gdje svako i uvijek može, osim neophodne informacije, da pronađe i razumijevanje i pomoć.

Primjeri kodeksa – Etički kodeksi u bibliotekarstvu

Američka bibliotekarska asocijacija je svoj prvi etički kodeks donijela 1939. Godine, a vremenom ga je dopunjavala i osavremenjivala u skladu sa situacijama i zahtjevima vremena. Pored etičkog kodeksa postoji i niz sličnih dokumenata kao npr. Deklaracija o slobodi čitanja. Bibliotekari u Engleskoj 1983. Godine donijeli „Kodeks profesionalnog ponašanja“. Udruženje francuskih biblioteka od 1984. Godine poštuje dokumenta „Misija, obaveze i prava bibliotekara“. U Japanu postoji „Manifest o demokratizaciji biblioteka“, a u Rusiji njegov naslov glasi „Kodeks profesionalne etike ruskog bibliotekara“.
Iskustva i stavove svih bibliotečkih etičkih kodeksa donijetih u ostalim zemljama imala je u vidu i komisija za sastavljanje „Kodeksa bibliotekara Srbije“. Za etičke kodekse nije toliko bitna originalnost, već odgovornost i hrabrost bibliotečke profesije da odredbe etičkog kodeksa shvate kao smjernice za svakodnevno profesionalno djelovanje.

Kodeks bibliotekara Srbije

Svjesni značaja biblioteka i poziva bibliotekara za obrazovanje, nauku i kulturu, za razmjenu informacija i ideja za očuvanje i doprinos razvoju civilizacije, u duhu načela ljudske i profesionalne etike, Bibliotekarsko društvo Srbije utvrđuje sledeća načela:

• Dužnost bibliotekara je da služi znanju i univerzalnom ljudskom pravu na obrazovanje, nauku i kulturu.
• Bibliotekar temelji odnos prema korisniku na pravu i poštovanju, bez obzira na rasnu, nacionalnu, vjersku, političku i klasnu pripadnost, i istovremeno štiti njegovo pravo na privatnost.
• Bibliotekar obezbjeđuje najviši nivo usluga, zalaže se za slobodan protok informacija i isključuje svaki oblik cenzure.
• Bibliotekar stručno popunjava bibliotečke zbirke, blagovremeno obrađuje građu, čuva je i brine o njenoj zaštiti i omogućuje potpunu dostupnost publikacija i informacija.
• Bibliotekar je otvoren za nova znanja i potrebe korisnika, i neprestano se stručno usavršava.
• Bibliotekar poštuje kolege i pruža im profesionalnu i ljudsku podršku i pomoć.
• Bibliotekar obezbjeđuje značaj i čuva ugled, dostojanstvo i interes profesije i ustanove, i zalaže se za njihov bolji status.
• Bibliotekar ne zloupotrebljava profesiju i položaj za ličnu korist i ne nanosi štetu korisniku i ustanovi.
• Bibliotekarsko društvo Srbije je obavezno da pruži ljudsku, stručnu, pravnu i materijalnu podršku bibliotekaru koji ima neprilika zbog poštovanja načela Kodeksa.
• Primjenu Kodeksa prati, podržava ili osporava, sud časti Bibliotekar