Zastupljenost predrasuda i stereotipa prema pripadnicima određenih etničkih grupa kod studenata Prištinskog Univerziteta u Kosovskoj Mitrovici

Zastupljenost predrasuda i stereotipa prema pripadnicima određenih etničkih grupa kod studenata Prištinskog Univerziteta u Kosovskoj Mitrovici
    
Uvod
Među najraširenije, ali ujedno i najopasnije oblike društvenog ponašanja kojim se socijalna psihologija bavi, zasigurno spadaju predrasude (Aronson, Wilson i Akert, 2005). Iako postoji mnogo definicija predrasude, ono što im je zajedničko jeste njihova socijalna orijentacija prema svim članovima neke grupe ili prema nekim pojedincima i to zbog njihove pripadnosti određenoj grupi (Brown, 1995). Iz toga proizlazi da predrasude mogu biti i pozitivne i negativne. Najčešće o njima govorimo u nešto užem smislu, pri čemu se one smatraju neopravdanim negativnim stavovima prema pojedincima, koji se baziraju na pripadnosti pojedinca određenoj grupi (Worchel i sur., 1988., prema Brown, 1995). Većina definicija uključuje činjenicu da su predrasude neprecizne generalizacije te da su pogrešne i iracionalne. No, važno je razlikovati predrasude od tzv. pogrešnih pojmova jer se ovi pojmovi zasnivaju na pogrešnim informacijama i vrlo brzo iščezavaju dotokom novih, informacija (Rot, 1983). Naprotiv, predrasude se uporno održavaju i nisu osjetljive na suprotne informacije i činjenice. U socijalnoj psihologiji se, zbog sveopšte raširenosti i velikog značenja za društveni život, najveća pažnja posvećuje istraživanjima etnikih ili rasnih predrasuda. To su predrasude koje se temelje na pripadnosti neke grupe ili pojedinca određenoj naciji ili rasi. Predrasude su vrsta stavova te su kao i ostali stavovi, stečene.
Predrasuda može neku osobu učiniti sklonom da se ponaša ili na povoljan ili na nepovoljan način, budući da se to može pokazati kao davanje prednosti samome sebi ili vlastitoj grupi i kao pokušaj da se naškodi drugoj grupi. Ponašanje koje proizlazi iz predrasudnih stavova može poprimiti, i stvarno poprima, raznolike oblike koji rezultiraju različitim stupnjevima nepravednih postupaka.
U najširem značenju predrasude su tvrdnje uz koje se pridružuju uverenost u njihovu tačnost – iako te tvrdnje nisu potkrepljene činjenicama niti zasnovane na argumentima nego su donesene bez prethodnog proveravanja njihove tačnosti i bez prethodnog razmišljanja o tome.
•    Predrasude su sudovi koji se donose bez prethodnog rasuđivanja.
•    Predrasude su negativan stav ili niz stavova prema svima ili o većini članova neke grupe.

Noviji nalazi govore da se predrasude stiču tokom života socijalnim učenjem, najčešće učenjem po modelu. Tako se pokazalo da deca često usvoje predrasude pre nego što razviju kognitivne sposobnosti ili se nađu u socijalnim okolnostima adekvatnim za razvoj vlastitih stavova  (Monteith, 2000). Sistematska istraživanja ovog problema pokazuju da se predrasude kod većine dece počinju oblikovati u trećoj ili četvrtoj godini (Lindzey i Aronson, 1985).
Postoji više pokušaja objašnjenja izvora predrasuda. Jedan od popularnijih ali istovremeno i jednostavnijih je Tajfelova postavka da članstvo u grupi može samo po sebi biti važan uzrok koji doprinosi predrasudama i diskriminaciji, pri tome se obaziremo na dva slučaja: 1. međugrupno takmičenje; 2. socijalna kategorizacija koja rezultira pozitivnom pristrasnošću prema bliskoj grupi i negativnom pristrasnošću prema daljoj grupi (Tajfel, 1981). Socijalna kategorizacija uzrokuje da pojedinci: percipiraju veće sličnosti unutar vlastite grupe i veće razlike između bliske i dalje grupe od onih koje stvarno postoje; vrjednuju sebe i upoređuju se u odnosu na vlastitu grupu u potrazi za pozitivnim socijalnim identitetom. Tajfel (1981) je u literature uveo i pojam paradigma minimalnog članstva u grupi po kojoj je i samo članstvo u grupi dovoljan uslov za javljanje međugrupne diskriminacije.
Samao članstvo u grupi može u određenoj meri uticati na pojavu predrasuda i diskriminacije, međutim u specifičnim situacijama postoje i drugi faktori koji imaju učešće u formiranju istih kao i variranju njihovog intenziteta. Allport (1954) je jedan od autora koji je najpreglednije prikazao faktore nastanka predrasuda kroz određene teorije. Dosadašnji nalazi istraživanja pokazuju da su u najvećem broju slućajeva Romi etnička grupa sa uz koje vežu najnegativnije etničke predrasude (Puhalo, 2009). Jedan od mogućih uzorka javljanja socijalnih predrasuda Allport vidi u nepovoljnim situacionim okolnostima. Predrasude prema drugim narodima javljaju se usled nezaposlenosti, ekonomske krize, koja utiče na nastanak neprijateljstva prema strancima, drugim manjinama (Allport, 1954). Iz svojih studija o socijalnim predrasudama Allport takođe uočava da nejednak socijalni status rađa predrasude, kao i da socijalne predrasude imaju ulogu racionalizacije nejednakih socijalnih statusa. Iz ovog razloga u radu se posvetila pažnja sociodemografskim karakteristikama ispitanika, kao i njihovim relacijama sa stepenom socijalnih predrasuda i distanci prema određenim etničkim grupama.