Istorija Rima

1. UVOD

Rim je glavni grad Italije i regije Lacij, ujedno i najveći grad u zemlji od 2 643 591 stanovnika. U Rimu se, kao u glavnom gradu zemlje, nalazi sjedište predsjednika Italijanske Republike , koje je smješteno u Kvirinalskoj palati. U gradu se nalazi i italijanski Parlament, te italijanska Vlada s premijerom i svim ministarstvima.
Rim je jedinstven grad u svijetu po tome što sadrži i dva suverena entiteta. Jedno od tih entiteta je Sveta stolica, koja je politički i religijski entitet koji upravlja područjem Vatikanskog Grada (de facto enklava od 1870. godine, a službeno je tako priznat od 1929. godine). Drugi entitet čini Malteški red (Sovrano Militare Ordine di Malta ili SMOM) koji se sklonio u Rim nakon što je Napoleon osvojio Maltu 1798. godine. Ovaj entitet nema svoju posebnu teritoriju, ali ima nekoliko vanteritorijalnih palata u središtu Rima. Izvorni jezik Rima bio je latinski, iz kog se u srednjem vijeku razvio italijanski.
Kao velelepna sila jedne epohe, Rim svjedoči o istoriji jedne civilizacije. Književni spomenici iz rimskog doba, koji su sačuvani većim dijelom u srednjevjekovnim rukopisima, glavni su izvori o istoriji starog Rima. U novo i najnovije vrijeme pažnja je usmjerena na ispitivanje arheoloških podataka, kao i natpisa, novca i papirusa.

Pored nepresušne kulturne i istorijske baštine, Rimska država ostavlja i osnovu pravnih sistema bezmalo svih modernih država. Rimsko pravo (ius Romanum, ius Romanorum) je pravni sistem koji je bio primjenjivan u rimskoj državi od njezina nastanka (po legendi 754 godine p.n.e.) do smrti cara Justinijana (565 godine n.e.).

Nemoguće je razumijeti rimsko pravo, ali ni koncept starog Rima bez opšteg znanja o rimskoj istoriji i mitologiji, o čemu ćemo više reći u nastavku ovog rada.

2. RAZRADA TEME

2.1. Istorija Rima

Istorija Rima traje od 754. godine stare ere, kada je po legendi osnovan grad, pa do 476. godine n.e., kada je zbačen posljednji vladar Zapadnog Rimskog Carstva. Pravna istorija se produžava do smrti Justinijana 565. godine zbog značaja njegove kodifikacije. To je, dakle, period od dvanaest ili trinaest vijekova, što je rijedak primjer stabilnosti u istoriji.

Oko 250 godina (od 754. do 509. godine stare ere) je bilo potrebno da se rimska rodovska organizacija pretvori u državu. To je djetinjstvo rimske civilizacije kada je Rim bio naselje na sedam brežuljaka, varvarsko „kraljevstvo” koje se pretvara u robovlasnički grad-državu, polis, nalik na one koje nalazimo na grčkom prostoru. Ostaci gentilnog uređenja su još jaki, tako da je cijela struktura vlasti nasljeđena iz predržavnog perioda: rex, bratstvenička skupština, senat.

Rimsko društvo se u ovom periodu nalazi na stepenu vojne demokratije, postepeno se formiraju klase, ali je ropstvo još uvek marginalna pojava i ima patrijarhalni karakter. Najveću ulogu u unutrašnjem političkom životu, kao i prvim vijekovima sljedećeg perioda, ima sukob između patricija i plebejaca.

Od hiljadu godina svog kasnijeg postojanja, rimska država je petsto godina bila republika, a slijedećih petsto najprije prikrivena (principat), a zatim otvorena monarhija (dominat).
Period republike traje od protjerivanja Tarkvinija Oholog, posljednjeg reksa, koji je bio etrurskog porijekla pa do pada republike i dolaska na vlast Oktavijana Avgusta. U tom periodu se država-grad pretvara u imperiju koja zahvata veći dio basena Sredozemlja. Zatvorenu kućnu privredu i patrijarhalno ropstvo zamjenjuje robno-novčana privreda i klasično ropstvo.

Zbog protivriječnosti između veličine države, složene strukture društva i karaktera političke organizacije, koje se zasniva na polisu, republika je morala da ustupi mjesto monarhiji.
Od Avgusta do Dioklecijana (284. godine n.e.) je period principata kome su formalno zadržani republikanski organi, ali je uporedo sa njima sve više rastao princepsov aparat, koji je u suštini monarhijski. Država početkom II vijeka n.e. dostiže maksimum teritorijalnog širenja, a od tada prelazi u defanzivu. To je period pune zrelosti rimske civilizacije u kome ona daje svoje najbolje plodove. Pravo dostiže vrhunac (klasično rimsko pravo), zahvaljujući u prvom redu aktivnosti rimskih učenih pravnika tzv. jurisprudenata.

Četvriti period je dominat koji traje od stupanja na vlast Dioklecijana 284. godine do pada Zapadnog Carstva 476. godine odnosno do smrti Justinijana, 565. godine.
Rimska država u četvrtom periodu postaje otvorena monarhija, apsolutistička i birokratizovana. Ona nije više samo država Rimljana, već država svih robovlasnika basena Sredozemlja, jer nestaju skoro sve razlike između građana Rima i stranaca. Kolonat i drugi element feudalnih odnosa („patrocinij”) sve su izraženiji, iako i privreda, a još više država i pravo ostaju u suštini robovlasnički. To je vrijeme starosti jedne civilizacije, krize i opadanja, što se ogleda i u pravnom poretku („postklasično” pravo). Rimljani napuštaju svoju mnogobožačku vjeru i usvajaju hrišćanstvo koje od progonjene postaje vladajuća religija.