Subjekti prava

UVOD

Subjekti prava mogu biti sva fizička lica koja neposredno ili posredno učestvuju u proizvodnji ili razmjeri dobara, ili koriste ili uživaju neka ekonomska dobra, vrše određene radnje, materijalne ili intelektualne prirode. Subjekti prava mogu biti i posebne organizacije i udruženja više fizičkih lica koja se organizuju radi vršenja neke djelatnosti ili ostvarivanja nekih zajedničkih ciljeva.
Subjekti prava su sva fizička lica – pojedinci, kao i pravna lica a to su organizacije – udruženja pojedinaca koja obavljaju određene djelatnosti saglasne pravu i moralu. Da bi bili subjekti prava i fizička i pravna lica moraju imati pravnu sposobnost.

1. FIZIČKA LICA

1.1. PRAVNA SPOSOBNOST FIZIČKIH LICA

Fizičko lice ili osoba je izraz koji u pravu označava individualno, samostalno ljudsko biće. U pravnoj nauci, fizičko lice je samosvjesno ljudsko biće podložno fizičkim zakonima. Dakle, ljudi postaju fizički subjekti samim svojim rođenjem i takvi ostaju do svoje smrti. Pod fizičkim licima u pravu podrazumjevaju se ljudi koji rođenjem postaju pravni subjekti i kao takvi ostaju sve do smrti. Pored toga u pravu je zaštićeno i začeto dijete koje još nije rođeno u pogledu prava nasleđivanja pod uslovom da se rodi živo i u ljudskom obliku. U određenim situacijama postoji pravni interes da se pojedina fizička lica koja su nestala proglase umrlim. Ovakva rješenja o proglašenju nestalog lica za umrlo, sadrži samo predpostavku o smrti umrlog i proizvodi svoje dejstvo dok se ne dokaže suprotno.

Istorijski posmatrano, svi ljudi, odnosno sva fizička lica, nisu uvijek bila subjekti u pravu. Zavisno od toga kakvi su društveno-ekonomski odnosi vladali u određenim periodima, tj. zavisno od toga ko se iz društveno-ekonomskog odnosa mogao pojaviti kao vlasnik, odnosno ko je mogao prenositi na drugog svojinska ovlašženja, priznavao se pravni subjektivitet određenim kategorijama fizičkih lica.
Fizička lica kao subjekti prava u rimskom pravu bili su samo rimski građani koji su imali svoj status. Robovi, varvari i svi oslobođeni robovi nisu bili subjekti prava. Tek pri kraju Rimske imperije i drugi slobodni stanovnici Rima a ne samo rimski građani, mogli su biti subjekti prava. Da bi fizička lica mogla da učestvuju u tzv. građanskopravnom prometu, njima se pravnim normama priznaje subjektivitet – tzv.pravna sposobnost, koja se sastoji u mogućnosti sticanja prava i obaveza.
1.2. POSLOVNA SPOSOBNOST FIZIČKIH I PRAVNIH LICA

Sva fizička lica za razliku od pravnih ne moraju imati poslovnu sposobnost. Poslovna sposobnost u našem pravnom sistemu, stiče se sa navršenih 18. godina i traje do kraja života. Pojedinim fizičkim licima stečena poslovna sposobnost može da se oduzme u slučaju duševne bolesti.
Kod pravnih lica se ranije postavljalo pitanje na koji način pravno lice može da izrazi svoju volju tj.da se pojavljuje u pravnom saobraćaju. Pravna lica imaju svoje organe koji su predviđeni statutom i koji su ovlašteni da zastupaju pravno lice. Osim toga i pojedinim zakonima na primer Zakon o preduzećima predviđeno je da preduzeće zastupa direktor. Osim toga preduzeća imaju svoje organe: Skupština, Upravni odbor , Nadzorni odbor. Pravno lice u određenim slučajevima može da izgubi pravnu sposobnost ili da mu ona bude ograničena. Poslovna sposobnost pravnog lica prestaje njegovim brisanjem iz registra pravnih lica.
Deliktna sposobnost fizičkog i pravnog lica jeste sposobnost da odgovaraju za nezakonitu i protivpravnu radnju i postupke te da u obligacionom pravu budu obavezni da naknade štetu koju su prouzrokovali. Sva fizička lica nisu deliktno sposobna (djeca do 14.godina, duševno bolesni). Za fizičko lice nije dovoljno samo da je deliktno sposobno već i da je krivo. Stepen krivice nije uvek isti i zavisi od psihičkog razvoja nekog lica i njegovog psihičkog odnosa prema radnji, odnosno posledicama. U pravu se razlikuju 2 osnovna stepena krivice: zla namera i nepažnja, nehat.
Deliktna sposobnost pravnog lica ostvaruje se preko svojih organa jer se preko njih ostvaruje i poslovna sposobnost pravnog lica. Posledice delikata pravnih lica su novčane kazne, a u težim slučajevima kazna može biti i prestanak pravnog lica, zatvor.
Pravni odnos je društveni odnos između najmanje dva pravna subjekta koji imaju jedan prema drugome pravnu obavezu i pravno ovlaštenje s obzirom na neki pravni objekt.