Autoritet kao osnovna kategorija na kojoj se zasniva sistem rukovođenja

Uvod
Naša današnja tema je nastala iz potrebe da se na što bolji nacin razuije sama priroda autoriteta kao jednog od osnovnih kategorija kada je rukovođenje u pitanju. Želimo da svojim kolegama što je bolje oguće približimo ovu terinologiju, jer nije samo dovoljno vladati i voditi neku organiyaciju, grupu ljudi. Kako se neko može navesti da sarađuje s drugim ljudima i da doprinosi ostvarivanju ciljeva organizacije? Da li je to stvar čistog magnetizma ličnosti? Da li se to postiže kontrolom nagrađivanja i kažnjavanja? Znanjem? Titulom ili položajem koji su napisani na vratima kancelarije ili oznakom čina na uniformi? U različitim situacijama, to može biti neka od ovih stvari, ali i sve one zajedno. Osnovno pitanje je pitanje autoriteta, pojma koji je kroz istoriju imao različita značenja. Kao pojam autoritet podrazumeva uticaj, ali i vlast, može se posmatrati, vrlo uopšteno, kao snaga koja ili “vuče” ili “gura” i koja navodi ljude da slijede. Treba imati na umu dva važna pojma autoriteta i vlasti: Paritet percepcije autoriteta – efikasnost vođenja se povećava u slučajevima kada je percepcija koju vođa ima o svom autoritetu slična percepciji koju o vođinom autoritetu imaju njegovi podređeni. Izjednačavanje vlasti – do izjednačavanja vlasti dolazi u slučajevima kada dijeljenje vlasti dovodi do poželjnog ponašanja i obavljanja posla, a ipak obezbjđuje ljudima mogućnosti za lični rast i odgovarajući nivo slobode djelovanja ili donošenja odluka.
O ovim pojmovima biće više riječi kada budemo govorili o autoritetu kod vođenja. A sada, razmotrimo različite izvore autoriteta a prije toga da pomenemo staru dobru poslovicu:
“Više vrijdi vojska magaraca koju predvodi lav, nego vojska lavova koju predvodi magarac.”

1. Pojam autoriteta
Prije nego što pređemo na osnovne rasprave o autoritetu u organizacijskim naukama, odnosno njegovoj ulozi u sistemu rukovođenja, potrebno je dati fundamentalne
naznake oko pojmovnog razjašnjenja samog termina autoriteta. Izraz autoritet je latinskog porijekla: auctoritas i ima raznovrsna značenja kao što su: savjest, preporuka, nagovaranje, potvrda, vjerodostojnost,važnost, dostojanstvo, ugled, uzor itd. Istovremeno ovaj se termin izjednačava sa vlašću, pa možemo naići na sljedeće pojmove: volja, odluka, nalog, vlast, zapovijest itd. Prva terminološka pojmovna značenja možemo okarakterisati kao autoritativnost nekog stava, mišljenja, ponašanja, dok su druga čisto političkog karaktera. Terminološka određenja sa političkim obilježjima često mogu i poprimaju autoritarni karakter. Iz tih razloga naročito u političkoj literaturi još uvijek nema eksplicitnog razgraničenja pojma političke vlasti od pojma autoriteta. I danas se navedene dvije kategorije često upotrebljavaju koje u sinonimnom pogledu imaju konvergentno značenje. Time kategorija autoriteta izražava i pretpostavlja društveni odnos, jer se autoritet može imati samo u organizovanom društvu. U tom smislu autoritet predstavlja centralnu kategoriju svakog političkog i pravnog sistema. Međutim, ovdje treba naznačiti i otežavajuće okolnosti, distinkciji između političke vlasti i autoriteta, koji se manifestuju kroz isprepletenost u stvarnom životu i u realnim društvenim odnosima.
1.1 Teorijski pristup u definiranju autoriteta
Kako bismo sadržajno elaborirali autoritet, koji kao temeljna kategorija zauzima relevantno mjesto u sistemu rukovođenja uopšte, navest ćemo nekoliko primjera koji sa različitih aspekata problematizuju sam pojam autoriteta. Bertran de Žunavel definiše autoritet u kontekstu autoritativnosti. Autoritetom naziva sposobnost da se izazove saglasnost drugoga. Ili autoritetom naziva eficijentni uzrok dobrovoljnog okupljanja u kojem vidi rad jedne snage koja jest autoritet. Granica autoriteta je tamo kada donesene odgovarajuće odluke od strane odgovarajućih subjekata u društvu, odnosno organizaciji, prestaje imati vojni karakter. Ukoliko bi se članovi jedne organizacije oglušili u obaveznosti odluka donesenih od autoriteta, onda to neminovno dovodi do implikacija u međusobnim odnosima a samim tim i nesigurnosti uopšte u jednom društvu. Iz navedenog razlikuju se dva modela autoriteta: model nametnute dominacije i model dobrovoljne asocijacije. U članku “Autorite” kojeg je Deni Didro napisao za čuvenu Enciklopediju I 1751.godine, posebno je istakao, da je autoritet u najboljem slučaju samo batina stvorena ljudskom rukom, koja u slučaju slabosti može da pomogne na putu koji nam um pokazuje. U političkoj Enciklopediji autoritet je vlast zasnovana na dobrovoljnom pristanku, vezanom za određene kvalitete nosioca; uticaj, prestiž jedne ličnosti ili institucije na osnovu osobina ili društvenih funkcija koje joj se povjeravaju; vlast uopšte, nosioc vlasti (organ, institucija koja vrši vlast). Za politički autoritet kažemo da je to “autoritet koji postoji kontinuirano, na određenom području i kao izraz pozitivne ocjene nakog opšteg uređenja od strane onih koji su njime obuhvaćeni”. Dakle mišljenja smo da autoritet upućuje na međusobni odnos u kome jedna osoba smatra drugu za nadmoćnu. Taj odnos koji se manifestuje kao superiornost – inferiornost, dakle nazivamo racionalnim autoritetom. Navedeni oblik autoriteta kao istinski ideal zastupa ciljeve razvitka i ekspanziju svakog pojedinca. Prema tome, on se ne sukoboljava sa pojedincem i njegovim stvarnim interesima. Istovremeno mišljenja smo da umjesto javnog autoriteta vlada tzv. “anonimni autoritet” koji se prerušio u zdrav razum, nauku, normalnost, javno mišljenje i sl i koji ne koristi pritisak već samo blago ubjeđivanje. Upravo zbog tog blagog demokratskog ubjedivanja, anonimni autoritet je djelotvorniji od javnog autoriteta, jer čovjek ne dolazi u situaciju da se od njega očekuje da postupi prema nekoj naredbi. Autoritet ukazuju da je on kroz istorijski razvoj društva i oblikovanje nacionalnih država sa različitim političkim i pravnim poretkom dobijao divergentna značenja. Bez autoriteta nije bilo apsolutno moguće zamisliti uspješno i efikasno rukovođenje bilo kojom organizacijom (političkom, državnom, uslužnom, proizvodnom i dr).