Bosanska država za vrijeme bana Kulina

Uvod
Prva pouzdana vijest o Bosni potiče iz sredine X stoljeća,kada je bizantski car-pisac Konstantin Porfirogenit spominje u svom djelu “De administrando imperio“ kao malu zemlju ili “horion Bosona“ oko izvora i gornjeg toka rijeke Bosne u kojoj se nalaze dva grada Katera (Gradac) i Desnik.Ime Bosna se postepeno prenosilo sa njegovog prvobitnog područja na pripojene prvo susjedne,a zatim i dalje oblasti. Tako se prije kraja XI stoljeća stvara bosanska država koju pop Dukljanin u svojoj hronici navodi ravnopravno sa Raškom i Hrvatskom. S obzirom na svoj geopolitički položaj i relativnu udaljenost od tadašnjih centara političke moći,Carigrada na istoku i Rima na zapadu,Bosna se kao država oformila prije drugih susjednih južnoslavenskih država.
Dukljanin opisuje Bosnu kao veliku zemlju,koja se prostire od Drine do gornjeg toka rijeke Vrbasa i jadranskog razvođa,sa organiziranom vlašću na čijem čelu se nalazi vladar sa titulom bana. Prvi koji se spominje u pisanim spisima je ban Borić kao samostalni gospodar Bosne u vrijeme bizantsko-ugarskih ratova (1154-1164). Vladar Bosne koji se spominje nakon bana Borića bio je ban Kulin (1180-1204) ,poznat kao veliki bosanski ban. Za vrijeme njegove vladavine bitna je povelja donijeta Dubrovčanima, heretičko učenje,kao i sabor na Bilinom polju koji je po naredbi pape Inocenta III održao njegov izaslanik Ivan de Casamaris u cilju da se heretičko učenje u Bosni uguši.

Dolazak bana Kulina na vlast

Vladar Bosne koji se po imenu spominje nakon Borića jeste ban Kulin koji je vladao od 1180. do 1204. godine. Papski izaslanik Ivan de Kazamaris u svojim spisima ga je nazvao kao “velikog bana“ i “plemenitog i moćnog muža“. Smatra se da je ban Kulin došao na vlast prije cara Manojla 1180. god. kao bizantski vazal. Teritorijslno širenje Bosne izraz je dotadašnjeg unutrašnjeg razvoja države. To se manifestovalo prirodnim pokazateljima, međunarodnim respektovanjem, želeći poslovnu saradnju sa susjednim zemljama. Bitno je da se Bosna nakon 1180. god. među južnoslavenskim zemljama javlja kao već izgrađena i čvrsta država.
Bosna se u diplomatskim spisima različito nazivala: vojvodstvo (ducatus), regija (terra,districtus), banovina (banatus) i na kraju kraljevstvo (regnum). U vrijeme velikog bosanskog bana Kulina, krajem XII i početkom XIII stoljeća, Bosanska država se prostirala od Drine do Grmeča,sa oblastima Bosnom,Usorom (Srebrenik), Soli (Tuzla) i Donjim krajima oko Sane (Ključ). U Kulinovo vrijeme u Bosni su bile već učvršćene određene feudalne društvene strukture. Istovremeno su razvoj trgovine i rudarstva sa Dalmatinskim gradovima rezultirali značajnim privrednim usponom. Centralnu ulogu u tome je imao Dubrovnik kao najjača sila na zapadnom Balkanu tog vremena. Ban Kulin je bio najtipičnija ličnost srednjovjekovne Bosne i jedini je bosanski vladar koji je ostao sačuvan u tradiciji.