Oblici organizovanog kriminala u privredno-finansijskoj oblasti

UVOD

Organizovani kriminalitet podrazumjeva postojanje kriminalne organizacije koja ima više od dva člana, s ciljem trajnijeg vršenja krivičnih djela radi ostvarivanja imovinske koristi i odgovarajućih uticaja, s tim što se ovakva kriminalna organizacija, da bi mogla da opstane, nužno koristi nasiljem ili nekim drugim sredstvima zastrašivanja ili uspostavlja odgovarajuću spregu sa državnim političkim, ekonomskim i finansijskim subjektima, bilo korupcijom, ucjenom, iznudom ili nekim drugim načinom.

Kada se govori o organizovanom i transnacionalnom organizovanom kriminalitetu tj. O kriminalitetu sa internacijonalnim obilježjima, interes je svake uemlje da borbom protiv ovih velikih bezbjednosnih problema, obezbjedi građanima siguran i prosperitetan razvoj, ekonomski napredak, razvoj demokratije, zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, a sa druge strane, zemlja je odgovorna da održavanjem bezbjednog okvira unutar svojih granica i saradnjom sa drugim državama doprinosi ukupnoj bezbjednosti.

Bosan i Hercegovina je, suočena sa borbom protiv organizovanog kriminaliteta, prišla izgradnji kapaciteta pravosudnih i policijskih organa koji će se prevashodno baviti pitanjem protiv ovog oblika kriminaliteta. Prije svega misli se na Sud, Tužilaštvo Bosne i Hercegovine i Državnu agenciju za istrage i zaštitu (SIPA) BiH.

Naime, Bosna i Hercegovina je prateći međunarodne standarde donijela odgovarajući zakonski okvir koji obuhvata probleme pranja novca i finansiranje terorističkih aktivnosti, a 28. Decembra 2004. Godine, uspostavljena je Finansijsko obavještajna jedinica za izvršavanje zadataka u vezi sprečavanja, istraživanja i otkrivanja delikata pranja novca i finansiranje terorističkih aktivnosti.

U cilju borbe protiv organizovanog kriminaliteta u Republici Srpskoj je usvojen zakon o suzbijenju organizovanog i najtežih oblika privrednog kriminaliteta, odnosno Posebno odjeljenje za suzbjenje organizovanog i najtežih oblika privredno kriminaliteta (Specijalno tužilaštvo) čiji je cilj otkrivanje i gonjenje učinilaca krivičnih:

1. Organizovanog kriminaliteta, krivičnih djela sa elementima organizovanosti, kao i krivičnih djela povezanoh sa takvim djelima ili učinilaca takvih djela u slučajevima kada navedena djela nisu u nadležnosti Tužilaštva i Suda Bosne i Hercegovine,
2. Nejtežih oblika krivičnih djela protiv privrede i platnog prometa i protiv službene dužnosti, kada je zbog okolnosti izvršenja ili posljedica djela krivično gonjenje od posebnog značaja za Republiku Srpsku, kao i krivična djela povezanih sa takvim djelima ili učiniocima takvih djela.
3. Drugih krivičnih djela predviđenih Krivičnim zakonodavstom Republike Srpske, kod kojih je kao najmanja zaprijećena kazna zatvora u trajanju od pet godina, a kada je zbog okolnosti izvršenja djela ili posljedica djela krivično gonjenje od posebnog značaja za Rebubliku Srpsku, kao i krivičnih djela povezanih sa takvim djelima ili učiniocima takvih djela.

 
OBLICI I BITNE KARAKTERISTIKE ORGANIZOVANOG KRIMINALITETA U PRIVREDNO – FINANSIJSKOJ OBLASTI

Jedan od najzapaženijih vidiova organizovanog kriminaliteta u privredno – finansijskoj oblasti, kojim kriminalne organizacije stiču veliki profit, je falsifikovanje novca i pranje novca. Pored ovih profitabilnih oblika kriminalne djelatnosti, organizovani kriminalitet, se bavi i drugim vidovima kriminaliteta u privredno – finansijskoj oblasti kao što su: ulaganje novca u legalan biznis, manipulacije u postupku privatizacije, krjumčarenje raznom robom velike vrijednosti, spoljnotrgovinski promet i devizno poslovanje, obavljanje drugih profitabilnih poslova korištenjem svoga položaja, korištenje korupcije kako bi se navedene transakcije obavile na najlakši način. Navedeni oblici se ispoljavaju kroz razne finansijske, privredne i druge transakcije, pa se može reći da je ta djelatnost isključivo vezana za oblast privrede i finansija.

Oblici kriminaliteta koji se javljaju u privredno – finansijskoj oblasti su se veoma vješto prilagođavali novim društveno – ekonomskim odnosima i pozitivnim zakonskim propisima koji regulišu ovu materiju. Znatna specifičnost kriminaliteta, koji se javlja u ovoj oblasti, ogleda se u tome što učinioci ovih djela veoma dobro poznaju zakonske propise, pa svoju kriminalnu djelatnost usmjeravaju do samih granica dozvoljenog ponašanja i vješto iskorištavaju određene pravne praznine, kao i česte izmjene, dopune i otkriva i nedorečenosti zakonskih propisa.
Bitna karakteristika kriminaliteta koji se javlja u prrivredno – finansijskoj oblasti je njegova prikrivenost, jer posljedice, koje prouzrokuje ova djela, se teško otkrivaju zbog toga što su u vrijeme izvršenja djela nepoznati i krivično djelo i njegov učinilac, pa se uglavnom otkrivanjem krivičnog djela otkriva i njihov učinilac.

Kriminalitet u privredno – finansijskoj oblasti više produkuje propadanje zemlje nego klasični oblici kriminaliteta, zato što dovodi do nastanka ogromnih šteta, nepravde, kršenja prava građana, produkuje nezaposlenost, narušavaju se ekonomski odnosi, dolazi do protivpravnog prisvajanja imovine kao i do neosnovanog bogaćenja jednog sloja ljudi, što dovodi do slabljenja ekonomske moći zemlje.

Naime, da bi ostvario svoje ciljeve, organizovani kriminalitet uspostavlja spregu sa državom i njenim organima u različitim nivoima vlasti. Postojanje ovakve veze i jeste jedan od uslova nastanska i postojanja organizovanog kriminaliteta, jer mu to omogućava eliminisanje i neutralisanje aktivnosti državnih i drugih organa u prikrivanju kriminalne djelatnosti. Prema tome, korupcija je značajna djelatnost organizovanog kriminaliteta pomoću koje se ostvaruje znatna dobit. Organizovani kriminalitet se služi korupcijom i na taj načon jača svoju poziciju, stvara efikasniju zaštitu od mogućnosti otkrivanja svoje kriminalne djelatnosti i obezbjeđuje nesmetano djelovanje drugih profitabilnih djelatnosti. Uspostavljenu vezu kriminalne organizacije sa organima vlasti, državnih odrganima, privrednih i finansijskim subjektima, kao i sa određenim političkim partijama i strankama veoma je teško otkriti kao i indentifikovati lica koja su u tom kriminalnom lancu.

U BiH je privredni kriminal u porastu, kao i stepen njegove organizovanosti. To potvrđuje i činjenica da je 2007. Godine evidentirano 1. 493 krivičnih djela privrednog kriminala, što je 9, 2 % više nego prošle godine. Pored pranja novca, najveći porast krivičnih djela je u oblasti faldifikovanja službene iprave kojih je, 2007. Godine, registrovano 102, dok je prethodne, 2006. Godine, zabilježeno 58 krivičnih djela. U 2007. Godini registrovano je 285 krivičnih djela zloupotrebe položaja, što je za 26 % više nego u prethodnoj godini. Među najbrojnijim krivičnim djelima iz oblasti privrednog kriminaliteta je i nesasbjestan rad u službi. Ovih krivičnoh djela je u 2006. Godini bilo 34, a u 2007. Godini 86

Pranje novca

U obavljanju svojih nezakonitih poslova organizovani kriminalitet ostvaruje ogromnu količinu novca. Da bi se taj novac legalizovao, a ujedno prikrila nepoštena i nezakonita djelatnost organizovanih kriminalnih grupa, prljavi novac se raznim bankarskim, privrednim drugim transakcijama prikriva i dobija karakter novca koji je zarađen na legalan način.
Sam pojam pranja novca potiče od engleske riječi «mony laundering», što znači legalizacija kapitala stečena kriminalnom djelatnošći, odnosno finansijske transakcije radi prikrivanja stvarnog porijekla novca i drugih oblika kapitala na tržištu. Radi se o procesu prikrivanja ilegalnih izvora prihoda ostvarenih putem izvršenja krivičnih djela, s ciljem uključivanja tih prihoda u tokove legalnog finasijskog poslovanja.

Termin «pranje novca» nastaje u SAD – u u periodu zabrane točenja alkohola tzb. Prohibicije, u trećoj deceniji prošlog veka, kada su kriminalci zarađeni novac od ilegalne proizvodnje i krijumčarenja akoholnih pića prikazivali kao zaradu koju su ostvarili u lancu svojih praonica za pranje rublja i automobila. Povodom te pojave počelo je da se upotrebljava termin «pranje novca», odakle ga je preuzela kriminaloška nauka.

Pod sadržajem pojma «pranje novca» podrazumjeva se djelatnost subjekta, najčešće iz oblasti sive ekonomije i organizovanog kriminaliteta, kojima ѕe ostvaruju uslovi za legalizaciju protivpravno stečene dobiti, čime se pokriva njeno kriminalno porijeklo i stvara predstavu o zakonitoj djelatnosti.

Svojim intergracijom u legalne finansijske tokove prikriva se protivpravno stečen novac i kriminalna djelatnost učinilaca ove nezakonite radnje, koji dobijaju status uglednih ekonomskih moćnika i poštenih građana.

Rezultati studije Međunarodnog monetarnog fonda pokazuju da neto prihod u svijetu, od nezakonitih radnji, dostiže visinu od 500 do 1000 milijardi dolara, što je gotovo 2 % svijetskog društvenog prihoda. Takođe se navodi da je vrijednost sredstava nastali pranjem novca mnogo veća nego društveni bruto proizvod u pojedinim zemljama. Pranje novca, u mnogim zemljama, je direktno proporcionalno kriminalu u predmetnim zemljama, zbog toga što je predmet novca neophodno za kriminalce da bi mogli uživati u plodovima kriminala.