Bankarske krize

1. UVOD

Često je verovanje da kriza bankarskog sistema proizilazi isključivo iz makroekonomskog konteksta, zbog čega će ako se primeni odgovarajuća makroekonomska politika ekonomija ojačati, a banke prevazići svoje probleme. Po ovom verovanju, dok makroekonomska politika ne da rezultate, nema svrhe preduzimati bilo kakve mere za ozdravljenje bankarskog sistema.

Kriza makroekonomskog konteksta ima odlučujući uticaj na stanje banaka, ali su pogrešno upravljanje bankama, neefikasan sistem kontrole i politički uticaj, u krajnjoj liniji jednako značajni za pojavu insolventnosti banaka kao i makrokontekst u kome banke posluju. Insolventnost banaka ako se ne podvrgne odgovarajućem tretmanu vodi do rasta pogrešne alokacije sredstava i porasta gubitka, koji se na kraju materijalizuju kao fiskalni deficit. U takvoj situaciji makropolitici je teško da bude uspešna i ostvari privredni rast, ukoliko se u isto vreme ne obrati pažnja i na makro i institucionalne aspekte. Ako se to ne učini, uobičajeni recepti za podsticanje privrednog rasta i konkurencije koji funkcionišu u uslovima ekonomske stabilnosti pokazaće se kao kontraproduktivni. Bankarske krize su globalna pojava. i sanacija banaka predstavlja svetski proces. Međutim, dok je u razvijenim zemljama cilj sanacije banaka zaštita poverilaca, dotle se u zemljama u tranziciji radi o tome da se paralelno sa prelaskom na tržišne uslove privređivanja bankarski sistem u hodu prilagođava kako bi i sam prihvatio tržišne kriterijume poslovanja. U oba slučaja sanacija banaka usmerena je ka postizanju što veće efikasnosti u funkcionisanju bankarskog i celokupnog finansijskog sistema. Takav bankarski sistem predstavlja ključnu kariku stabilnog i uspešnog privrednog razvoja svake zemlje.

1. Šta je bankarska kriza i koji su njeni uzroci

Kriza pojedinačne banke označava njenu nesolventnost, tj. nemogućnost da izmiri svoje celokupne obaveze. To je situacija kada su zbog brojnih problema u poslovanju, pre svega zbog problematičnog kvaliteta njene aktive, ukupne obaveze veće od aktive i imovine banke, tj. kada banka ima negativnu neto vrednost ili kapital. U saglasnosti sa opštim bankarskim principima i ukoliko normalno funkcioniše sistem bankarske regulacije i supervizije, takve banke, ili propadaju, ili se preuzimaju od strane drugih solventnih banaka, ili se na drugi način restruktuiraju i rehabilituju.

Bankarskom krizom se označava stanje široko rasprostranjene nesolventnosti banaka koja poprima karakteristike epidemije i preti opštim slomom bankarskog i finansijskog sistema. Indikatori krize su nesolventnost više od 50% banaka u jednoj ekonomiji . Zbog povezanosti bankarskog sistema retki su pojedinačni slučajevi bankarskih kriza, već dolazi do stvaranja panike i opšteg nepoverenja u bankarski sistem.

Bez obzira na razvijenost bankarskog sistema, u bilo kojoj zemlji dolazi do povremenih finansijksih kriza pojedinih banaka ili grupe banaka, a u zemljama u razvoju i do krize bankarskog sistema u celini . U svim tim slučajevima treba ispitati uzroke krize i preispitati nadzor i kontrolu banaka.

Uzroci kriza i problema bankarskog sistema su:

1. Neusklađenost operativnih troškova predstavlja neprimerenost veličine banke merene mrežom filijala i brojem zaposlenih u odnosu na smanjeni obim poslovanja banke usled brojnih otpora da se banka pravovremeno rekonstruiše.
2. Neskladan rast depozitnih kamatnih stopa iznad tržišnog nivoa u cilju privlačenja novih depozita, sprečavanja povlačenja postojećih depozita ili pokrića troškova poslovanja. Time se sužava kamatna marža, a gubici se uvećavaju.
3. Povećanje aktivnih kamatnih stopa u cilju očuvanja minimalne profitabilnosti banke. U uslovima kada je kreditni potencijal banke ograničen, banka poseže za što višim kamatnim stopama na kredite. Rezultat su viša kamatna marža i kamatni prihodi, ali samo na papiru, jer je stepen naplativnosti obračunate kamate vrlo nizak. Tako visoke kamatne stope prihvataju, ili već postojeći veliki dužnici, ili špekulanti.
4. Pogoršanje zajmovnog portfolija banke, npr., u smislu sve većeg učešća loših zajmova u ukupnim zajmovima koje nastaje kao posledica pokušaja banaka da održe u životu velike dužnike, koji bi u bankrotstvo sa sobom povukli i same banke.
5. Nezdrava tzv. korporativna kultura koja se manifestuje u ponašanju bankarskog menadžmenta kao i usled nedelovanja tj. nehvatanja u koštac sa problemima