Budžetski rashodi

Uvod
Oblast rashoda u budžetskom sistemu je nerazadvojiva od oblasti budžetskih (javnih) prihoda, te je kao takva u svakoj zemlji regulisana zakonom. Po samoj svojoj prirodi načina raspolaganja istim, ove oblasti su predmet brojnih spekulacija – ko ima pravo na prikupljanje prihoda, a ko na raspodjelu i dr. Ne postoji država koja može opstati bez svojih prihoda, niti njeni stanovnici bez ravnomjerno raspoređenih rashoda. Ove potrebe rješavaju političke, ekonomske, socijalne i pravne strukture na način koji bi trebao da bude svima u interesu.
Uređivanje budžetskih (javnih) prihoda i rashoda uređuje se Ustavom i Zakonom. Budžetski rashodi se finansiraju iz budžeta države, republike, kantona, grada ili opštine. Rashodi za koje se sredstva obezbjeđuju u budžetu se mogu finansirati neposredno iz budžeta, preko budžetskih fondova i posebnih računa u skladu sa posebnim zakonima.
Kada se govori o državnom budžetu onda se misli na jednogodišnji dokument, koji priprema ministarstvo finansija, u saradnji sa drugim ministarstvima, dok ga usvaja narodna skupština u obliku, odnosno formi zakona. Budžet ima karakter finansijkog plana države za jednu godinu i predstavlja jednu prognozu finansija. Pored ovoga, državni budžet je obavezujući za državne organe, na rashodnoj strani, jer se predviđeni izdaci ne mogu i ne smiju prekoračiti bez rebalansa budžeta odnosno bez izmjene budžeta po istoj proceduri po kojoj je donijet.
Sadržaj državnog budžeta čini razvijeni spisak javnih prihoda i rashoda, zajedno sa njihovim planiranim iznosima za slijedeću godinu, kao i pratećim procesnim i sličnim odredbama.
Na prihodnoj strani navode se svi zakonom propisani državni prihodi – kao što su svi pojedini porezi, naknade, takse, kazne, prihodi od kamata i prodaje državne imovine i slično.
Na rashodnoj strani, koje takođe proizilazi iz materijalnih zakona, koriste se dvije podjele. Prva je administrativna, odnosno po državnim institucijama kao nosiocima rashoda (narodna skupština, vlada, ministarstva, agencije, sudovi, zdravstvo, prosvjeta, itd.), a druga po ekonomskim funkcijama (plate i socijalna davanja za zaposlene, materijani troškovi, investicije, otplata dugova, subvencije, budžetska rezerva, itd.). Najčešće se ove dvije podjele kombinuju i dobija se složena klasifikacija javnih rashoda.
Za budžetske rashode za koje ne postoje dovoljna sredstva u budžetu donosi se poseban zakon – Zakon o javnom zaduživanju ili država za manje budžetske jedinice (opštine) donosi poseban zakon koji odrđuje posebne uslove i mjerila za dopunska sredstva.

BUDŽETSKI RASHODI
1. Određenje i suština budžetskih rashoda
Budžetski (javni) rashodi su istorijski vezani za državu i njene funkcije. Povećana uloga države je zahtijevala i povećanje troškova u budžetu, što je izazvalo sve veće interesovanje ekonomskih, a posebno finansijskih teoretičara za ova pitanja. Budžetski rashodi su neodvojivo vezani za funkcije države i javljaju se kao njihov pratilac.
U savremenoj finansijskoj literaturi mogu se sresti brojne definicije koje pokušavaju, na različite načine, da definišu i objasne pojam i suštinu javnih rashoda. Otuda, ne ulazeći u razlike i nijanse koje se mogu uočiti u različitom definisanju pojma javnih rashoda, treba posebno naglasiti da javni rashodi po pravilu predstavljaju zadovoljenje javnih potreba pomoću novca, odnosno javni rashodi su oni izdaci koje država čini u javnom interesu. U skladu sa navedenim, treba imati u vidu činjenicu da je za većinu definicija javnih rashoda karakteristično da polaze od dvije osnovne teze: prvo, javni rashodi služe za podmirenje javnih potreba, i drugo, u savremenim uslovima, javni rashodi su po pravilu izraženi u novcu.
Sve do početka 20. vijeka, u finansijskoj teoriji, a i u praksi nije se posvećivala odgovarajuća pažnja javnim rashodima. Glavni i skoro jedini predmet javnih finansija fokusiran je na izučavanje javnih prihoda. Finansijska teorija i praksa s početka 20. vijeka počinje da smatra da javne rashode treba uključiti u javne finansije, ali da to uključivanje mora biti ograničeno. Javni rashodi danas predstavljaju veoma efikasan instrument ukupne ekonomske i socijalne politike savremene države. Oni se više ne tretiraju kao akt potrošnje, već kao racionalno korišćenje bogatstva, tj. društvenog proizvoda.
Savremena finansijska teorija svoja izučavanja temelji na stavu da su podjednako važni i ravnopravni i javni rashodi i javni prihodi. Postavlja se pitanje da li treba prvo izlagati materiju javnih rashoda ili javnih prihoda. Javni rashodi su sinonim za javne potrebe koje se upravo zadovoljavaju angažovanjem sredstava javnih prihoda. Pošto javne potrebe omogućuju egzistenciju i razvoj određene državne zajednice, neki smatraju da je najprije nužno definisati obim potrebnih sredstava za njihovo zadovoljenje, pa tek poslije toga prići razradi modaliteta kojima će se prikupiti tako određena sredstva. Drugi smatraju da prvo treba definisati obim sredstava koji se mogu prikupiti u svrhu zadovoljenja javnih potreba (javni prihodi), pa tek onda izvršiti alokaciju tih sredstava (javni rashodi).
Savremena teorija zauzima stanovište da je rashode potrebno posmatrati paralelno sa prihodima. Na ovaj način može se steći realna slika o veličini poreskog tereta i eventualnim mogućnostima povećanja poreske presije. Fiskalna teorija upoređuje finansijsku aktivnost države sa filtrom, koji od privrede i stanovništva crpe finansijska sredstva, i to putem poreza ili drugih kategorija državnih prihoda, da bi se putem rashoda ova sredstva vratila nazad privredi i stanovništvu.

2. Karakteristike javnih rashoda
Javni rashodi po pravilu predstavljaju zadovoljenje javnih potreba pomoću novca, odnosno, to su izdaci koje država čini u javnom interesu da bi se zadovoljile javne potrebe. Postoji mnoštvo definicija javnih rashoda, ali sve one podrazumijevaju slijedeće karakteristike:
1. Javni rashodi služe za podmirenje javnih potreba. Javni rashodi, po pravilu, imaju kao osnovni cilj zadovoljenje javnih potreba, što predstavlja osnovni momenat na bazi koga se može prići razgraničenju javnih rashoda od rashoda privatnih lica. Javni rashodi su mnogo elastičniji od privatnih rashoda, no veličina javnih rashoda je uvijek limitirana mogućnostima poreskih obveznika. Dok se rashodi privatnih lica vrše radi zadovoljenja privatnih ličnih potreba, javni rashodi predstavljaju trošenje radi zadovoljenja opštih (javnih) potreba.
2. U savremenim uslovima javni rashodi su izraženi u novcu, ali se podmirenje javnih rashoda može ostvariti i na neke druge načine (u naturi, radom…npr. oprema za policajce). Pomoć nastradalom stanovništvu pruža se isporukom lijekova, hrane, vode, šatora i slično, a ne samo davanjem novčane pomoći; i
3. Javni rashodi imaju neproizvodni karakter.