Bunjevci

II. JOVAN ERDELJANOVIĆ, O POREKLU BUNJEVACA
U ovom radu Jovan Erdeljanović, Cvijićev učenik, pored istorije i običaja Bunjevaca bavi se pitanjem narodnosti bunjevačkog etnikuma, njihovom verskom pripadnošću, jezikom i narodnim pesništvom, osvrćući se na dotadašnje literarno svedočanstvo o pomenutoj materiji ali i na svoja ispitivanja.
Autor objašnjava i sam etnonim Bunjevac, navodeći pritom više različitih tumačenja. Erdeljanović je opsežnim istraživanjem došao do zaključka da je naziv „Bunjevci“ postao u Dalmaciji između 13. i 17. veka. Prema njegovim rečima, tamošnji Srbi pravoslavci dali su ovaj naziv svojim katoličkim sunarodnicima iz podsmeha zbog nerazumljivog jezika na kome se kod njih čitaju molitve i vrši bogosluženje. Naime, katolici su svoje verske obrede obavljali na latinskom jeziku, koji je za narodni jezik bio nerazumljivo govorenje, „ili iz podsmeha rečeno, trabunjanje ili buncanje”. Pa tako oni koji „bunjave“ prozvani su „bunjevcima“. Spočetka je ovaj termin nosio negativne konotacije, no vremenom se odomaćio, a nakon seobe Bunjevaca u područje Hrvatskog primorja, Like i Podunavlja (prouzrokovane turskim nadiranjem na zapad) raseljeni Bunjevci će s ponosom isticati svoje ime, objašnjavajući ga činjenicom da su njihovi preci s reke Bune iz Hercegovine ili da su se ti isti preci mnogo bunili protiv Turaka pa su zato tako nazvani. Autor pak odbacuje ova dva obrazloženja njihovog etnonima, smatrajući ih narodnim tumačenjem a ne naučnom konstatacijom. I sam Erdeljanović se uverio da naziv Bunjevac ne podrazumeva više uvredljiv smisao, pa na jednom mestu kaže: „Kako su mi svuda u Dalmaciji tvrdili, kad kogod nazove Bunjevca tim imenom on to ne oseća kao uvredu, samo što to ime, naročito u novije vreme, ne voli i neće više da ga njime nazivaju odnosno da se njime naziva. Uzok je, kao što smo rekli, nacionlistička propaganda novijega vremena, kojoj je težnja, da kod Bunjevaca kao katolika sasvim istisne naziv Bunjevci i zameni ga imenom Hrvat“.
Kada je reč o veroispovesti Bunjevaca, autor ističe da svi spomeni iz prošlosti vezuju ime Bunjevac za katolike, no da postoje pojedine porodice pravoslavnih koje su se doselile iz bunjevačkih krajeva pa su zato njihova sela nazvana Bunjevci (jedno u Hrvatskoj a drugo u Hercegovini), ali navodi i Srbe katolike (Bunjevce), koji su, došavši među prvoslavne, primili „grčku veru“, a to ime Bunjevac postalo im je prezimenom koje se prenosilo na njihove potomke.
Erdeljanović je svojim istraživanjem došao do saznanja da su preci svih Bunjevaca najvećim delom iseljenici iz zapadne Bosne i zapadne Hercegovine i iz susednih krajeva srednje Bosne i donje Hercegovine. Od 13. veka oni su se naselili u područje Dalmacije, a odatle jedan ogranak je otišao u Hrvatsko primorje i Liku a drugi u Podunavlje. U ove podunavske Bunjevce ubrajaju se i oni koji žive u Bačkoj, a najviše ih je u Subotici, Baji i Somboru. Zbog brojnih migracija Bunjevci su dolazili u dodir sa drugim etničkim elementima i mešali se s njima. Erdeljanović navodi da su se dalmatinski Bunjevci možda pomešali sa neznatnim brojem čakavskih Hrvata, dok primorsko-lički Bunjevci zasigurno to jesu. A sve tri grupe Bunjevaca pomešale su se sa velikim brojem pravoslavnih Srba, koji su negde milom a negde silom pokatoličeni. Za podunavske Bunjevce u Subotici autor saopštava „da su pretopili u sebe znatan broj slovačkih i mađarskih porodica“. Pri kraju svog rada Erdeljanović kaže: „Svi pouzdani podaci koje iz prošlih vekova imamo pokazuju, da su i sami obrazovani Bunjevci kao i svi ostali obrazovani ljudi toga vremena označavali Bunjevce sve tri grupe istim imenima, kojima su označavani i pravoslavni Srbi (Vlasi, Morlaci, Rascijani, Raci i Srbi). A to znači, da su ih smatrali za narod istovetan sa pravoslavnim Srbima, dakle za Srbe“.