Karl Marks

UVOD

Karl Heinrich Marx (Trier, Njemačka, 5. maj 1818. – London, Engleska, 14. mart 1883., njemački filozof, uticajan politički ekonomist, revolucionar, organizator “Međunarodne udruge radnika”.U svojim razmišljanjima dotiče široku lepezu pitanja, najpoznatiji je po svojoj analizi historije u terminima borbe klasa, sažetoj u poznatoj uvodnoj misli uvodnika u Komunističkom manifestu: „Historija svih do sada postojećih društava je historija borbe klasa“.

1.    MARXOV DIJALEKTIČKI METOD

Dijalektika je pojam preuzet od starih Grka, koji u svom izvornom određenju znači da se kroz protivrječnosti stavova, dva ili više sagovornika, dođe do objektivne istine. Grci su razvili sistem naivne, zdravorazumske dijalektike, čiji je rodonačelnik Heralit i „Panta rei“, sve teče, ovaj život je vječna vatra, koja se s mjerom pali, i s mjerom gasi. Međutim, oni su dijalektiku, posebno Sokrat, poimali kroz protivrječje suprostavljenih pojmova, i ona je prevashodno bila pojmovno – teoretski, a ne historijsko – stvarni definisana.Cjelokupnu historiju društva čovjeka, njegovu spoznaju, Marx sagledava kroz prizmu načina proizvodnje date epohe. Prema njemu ideje nisu supstracija i temelj postojećeg svijeta, već je materijalni život, taj koji određuje duhovni, politički, državni, pravni i svijet činjenica. Kod njega je dijalektika, historija sama po sebi, kao historija klasnih materijalističkih borbi, sukob materijalnih interesa, iz ovog sukoba se rađaju ideje, oblici društvene svijesti, političke grane i institucije. S pravom možemo reći da je njegova dijaletkika materijalistička.
Sljedbenici Marxa njegov dijalektički materijalizam su vulgarizovali. Da materijalna proizvodnja, direktno bez stvaralačkog posredovanja čovjeka, mehanički određuje oblike društvene svijesti, političke i pravne institucije. Kada imamo ovo stajalište u okviru marxizma, da materijalna proizvodnja direktno, mehanički određuje odlike društvene svijesti, političke i pravne institucije, onda ovo stajalište definišemo kao vulgarni Marxizam,vulgarni materijalizam. Tipični predstavnici vulgarnog marxizma su: Karl Kaucki, Bernštajn, Rener i dr.
Usljed nedostatka vremena Marxu nije pošlo za rukom da na jednom mjestu sistematski izloži povratan uticaj oblika društvene svijesti, pravnih i političkih institucija, na materijalističku bazu društva. Iako se u njegovom opisu vidi koliko kultura, oblici društvene svijesti, religija, ideologija, književnost, umjetnost nisu samo puki, mehanički izrazi date zbilje, nego proizvodi i rezultat slobodne, stvaralačke kreativnosti čovjeka, i da imaju uticaj na dinamiku – statiku socijalne baze društva.Marx je bio oduševljen grčkom umjetnošću, posebno epikom Homera, dramom Shakespearea, te je uvijek naglašavao koliko velika stvaralačka umjetnost, nadilazi svoje vrijeme i da izražava materijalnu supstancu istog.

 
2.    MARXOVO POIMANJE HISTORIJE I DRUŠTVA

Marx nije historiju posmatrao kao jednu vrstu voluntarizma, samotoka, već je njeneodrednice posmatrao kroz objektivne nužnosti klasne borbe, potčinjenih i vladajućih. Ovaj klasni supstrat određuje historijsko kretanje, koje je uvijek kretanje ka višem, ka progresu. Marx, kada je riječ o poimanju historije, od Hegela preuzima jedno dominantno načelo, da je stepen historijskog progresa, uvijek proporcionalan sa stepenom razvoja ljudske slobode i opšteljudske emancipacije. Mada preuzima ovo načelo od Hegela, on se s njim razilazi u jednom njegovu, drugom određenju, jer Hegel polazi od paradigme, kada se kroz povjesni proces konstruira država, historijski proces je završen, to je kraj historije, jer je ostvaren najviši stepen slobode.
Marx polazi od predpostavke: Ondje gdje je država, tu je vlast, moć, ona je negacija slobode čovjeka. Jer država je klasna tvorevina, a ondje gdje je vladavina, država, tu je na djelu političko otuđenje, nesloboda, ropstvo, podaništvo čovjeka kao takvog.
Marx cjelokupnu historiju, izuzev prvobitne zajednice, sagledava kao historiju klasnih borbi, gdje vodi i razjašnjenje ovog klasnog antagonizma, u konstituciji jednog društva – socijalizma, njegova diktatura proleterijata, kao prelaznog oblika ka komunizmu.