Metodologija naučnog istraživanja

UVOD
Ukoliko postoji makar jedna civilizacijska univerzalija ljudskog roda, onda je to svakako traganje za istinom. Pri tom, nije jasno otkud potreba za saznanjem? Da li je ta potreba imanentno ugrađena u ljudsku prirodu, da li je ona rezultat ’’dokolice’’, kako to filozofi kažu, ili je pak proizvod potrebe ljudskog roda da uspješnije i efikasnije unapređuje svijet oko sebe? Već na ovom mjestu opredijelite li se za jedan od tri ponuđena odgovora, nužno usvajate određene teorijske premise. Ukoliko se složite sa prvim odgovorom, pristalica ste ontološko-antropološkog pristupa, ukoliko vam je drugi bliži, pripadate socio-kulturnom konstruktivizmu, a ako vam je treći najsmisleniji, onda ste opredijeljeni utilitarista (pristalica pragmatizma). Bilo kako bilo, jednom prihvaćen stav, istovremeno podrazumijeva prihvatanje čitavog niza premisa, koji određuje našu percepciju. Drugim riječima, nema načina da patikularno prihvatite određene teorijske stavove, a da pri tom odbacite sve one druge stavove koji iz ovoga nužno proizilaze. No, obzirom da su sva tri gore definisana stava, naučno nedokaziva, jedino što može da vas opredijeli za jedan od njih jeste vjera, ili drugim riječima, iste (stavove) ne možemo dokazati na racionalan i naučno opravdan način, već je istina sadržana u ovim stavovima u osnovi religijska istina. Problem nastaje onog trenutka, ako preispitujući sebe, ustvrdite da Vi niste religiozna osoba, i eto paradoksa! Šta onda znamo na samom početku ovog opusa? Prvo, od teorijskih premise zavisi naš budući stav o određenim pitanjima, ili drugim riječima, prije nego se opredijelimo za neki stav veoma je važno da preispitamo sve posljedice koje nužno iz ovoga stava proizilaze, i drugo, postoji nešto što se zove religijska istina i nešto što možemo zvati naučnom istinom, i treče, religijska istina nije isto što i naučna istina, ili se makar nadamo da je tako. Naš predmet, doista, jeste naučna istina. Mi ćemo se, dakle, baviti problem otkrivanja naučnih istina, iliti, na ovom kursu ćemo naučiti, kako da dođemo do saznanja koje ispunjava sve uslove da ima karakter naučnog saznanja. Međutim, ako želimo da dostignemo naučno saznanje o predmetu saznavanja, opet nužno i mimo naše volje, moramo prihvatiti osnovne principe, i sve ono što iz ovih principa proizilazi. Drugim riječima, da bi bismo dosegli saznanje koje se može nazvati naučnim, mi moramo prihvatiti određene načine dolaska do ovog saznanja, a ovi načini se jednim imenom zovu naučni metod. Dakle, pod naučnim metodom podrazumijevamo primjenu niza principa, pravila i procedura koji omogućuju osvajanje naučnih saznanja.

1. NAUČNI METOD
Za početak, ’’naučni metod’’ je kratko ime za opšti recept kojim se najefikasnije obavlja svako istraživanje. Ili, istraživanje je put u nepoznato, a naučni metod je ono što nam omogućava da tamo najbrže stignemo.

Istraživanje je put u nepoznato, jer kada bi nam to nešto, što predstavlja predmet istraživanja, već bilo zadovoljavajuće poznato, ne bi ni bilo potrebe da ga istražujemo. Cilj istraživanja je ustvari da se predmet istraživanja iz oblasti nepoznatog prebaci u oblast poznatog. Taj put u nepoznato i jeste ono zbog čega je svako istraživanje uzbudljivo, i ono zbog čega je to jedna od najljepših i najizazovnijih čovjekovih djelatnosti. Pošto je ’’nauka’’ između ostalog i zajedničko ime za sve ono što nam je o prirodi poznato, to i metod kojim se najefikasnije obavljaju istraživanja ima atribut ’’naučni’’. Druga moguća definicija nauke glasi da je to sveukupna aktivnost one racionalne strane čovjekove ličnosti koja je usredsređena na stalno smanjenje njegovih grešaka u poimanju prirode, pa zatim i sâm sistem znanja i vještina koji iz te aktivnosti proističe. Naučni metod je otud i zajedničko ime za način na koji se naš sistem znanja o svijetu razvija i napreduje. Stalnost te aktivnosti govori nam da se jedni te isti predmeti istraživanja istražuju opet i ponovo, i da u stalno evoluirajućem sistemu znanja nalaze sve bolje i bolje mjesto, u konačnoj težnji da cijelu prirodu razumijemo na jedinstven i sveobuhvatan način. Ovo ne znači da se ne može istraživati i na neki drugi, proizvoljan način.

Naučni metod je samo način, koji se tokom nekoliko posljednjih stotina godina, počev od Renesanse naovamo, uobličio, razvio i usavršio, i dokazao kao najbolji. U zavisnosti od predmeta istraživanja postoji čitav niz nauka, ali je naučni metod ono što se iskristalisalo kao nešto što je u opštim crtama, uprkos nekim nužnim razlikama, u osnovi svima zajedničko, odnosno svojstveno nauci kao zbirnom pojmu. Renesansa, odnosno Preporod, je i dobila to ime jer je taj period predstavljao prelomnu tačku u razvoju čovjekove misli; poslije plodnog davnog antičkog perioda i duge stagnacije tokom srednjeg vijeka čovjek je tada počeo da se ponovo oslobađa stega religiozne dogme, i racionalna strana počela je da izlazi iz sjenke iracionalne strane njegove ličnosti. Nikakva pretpostavka o bilo čemu nije više smatrana dovoljno svetom da ne mora da podlegne direktnoj provjeri i utvršivanju istinitosti. Čovjek je počeo kroz direktan kontakt sa prirodom sve slobodno da podvrgava svojoj radoznalosti i sumnji, i naslutio da u prirodi postoji potpuni red i povezanost svih predmeta i pojava u njoj, što sve čeka da bude otkriveno i shvaćeno. Poslije mnogo lutanja utvrđen je niz postupaka kojim se to najbolje radi, koje danas i zovemo naučnim metodom. Naučni metod se stalno hrani novim pomagalima koji ga u smislu prerastanja nagomilanog kvantiteta činjenica u novi kvalitet vještina ili znanja često revolucionarno mijenjaju, kao što su to raznovrsni novi algoritmi, instrumenti, računari, itd. i tako evoluira i neprestano postaje sve moćniji