Ponašanje troškova

Uvod

Troškovi elemenata proizvodnje nastaju, s jedne strane u funkciji uspostavljanja kapaciteta i, s druge strane, u funkciji korišćenja toga kapaciteta.
Analiza ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje prema kriterijumu njihove uslovljenosti uspostavljanjem i korišćenjem kapaciteta podrazumijeva razlikovanje fiksnih, relativno fiksnih i proporcionalnih troškova.

Privredne organizacije koje se odlikuju visokim procentom učešća proporcionalnih u ukupnim troškovima elemenata proizvodnje nemaju značajnih razlika u kvalitetu ekonomije na različitim stepenima korišćenja kapaciteta.
Specifične pojave u ponašanju ukupnih troškova pri promjenama stepena kori-
šćenja kapaciteta, mogu se definisati kao:
1. degresija troškova,
-linearna degresija
-nelinearna degresija
2. progresija troškova ,
3. remanentnost troškova.
Međutim, u vezi sa zakonitostima ponašanja troškova, bilo u ukupnom iznosu, bilo po jedinici proizvoda, pri promjeni obima proizvodnje u okviru datog kapaciteta, mogu se uočiti karakteristične zone, koje se međusobno razlikuju po tome što uslovljavaju:
– degresiju,
– progresiju,
– optimalnost
ovog oblika ulaganja u odnosu na količinu proizvoda

1. Zona degresije predstavlja onaj sloj korišćenja kapaciteta u kome ukupni troškovi rastu ispod proporcionalno, a troškovi po jedinici proizvoda odnosno cijena koštanja, opada.

2. Taj sloj proizvodnje, od gornje tačke zone optimalnosti do nivoa tehničkog kapaciteta, karakteriše se intenzivnijim rastom troškova od porasta obima proizvodnje, zbog čega se naziva zona progresije.
3. U toj tački ostvaruje se najveća pozitivna razlika između prodajne cijene proizvoda (Cq) koja je konstantna u odnosu na promjene stepena korišćenja kapaciteta konkretne mezoekonomije, i cijene koštanja (Tq). Zato se ova tačka na liniji razvoja obima proizvodnje naziva optimalni kapacitet.

I PONAŠANJE TROŠKOVA U FUNKCIJI NJIHOVE KVANTITATIVNE STRUKTURE
Troškovi elemenata proizvodnje nastaju, s jedne strane u funkciji uspostavljanja kapaciteta i, s druge strane, u funkciji korišćenja toga kapaciteta. Međutim, njihovo reprodukovanje omogućuje se samo realizacijom proizvoda na tržištu. Iz toga se može zaključiti da su troškovi uslovljeni i pripremom i izvršenjem proizvodnje, a da se njihovo reprodukovanje obezbjeđuje samo putem izvršene proizvodnje. Zbog toga je za ekonomsku teoriju i praksu značajno izučavanje ponašanja ukupnih troškova u uslovima uspostavljanja kapaciteta i organizacije njegovog korišćenja, upoređivanjem kvantitativnog izraza ovog dijela podsistema ulaganja sa vrijednošću realizovane proizvodnje.
Analiza ulaganja u obliku trošenja elemenata proizvodnje prema kriterijumu njihove uslovljenosti uspostavljanjem i korišćenjem kapaciteta podrazumijeva razlikovanje fiksnih, relativno fiksnih i proporcionalnih troškova. Na taj način dobija se uvid u kvalitativnu strukturu ovog dijela podsistema ulaza mezoekonomskog sistema. Savremeno organizovana privredna djelatnost nužno pretpostavlja prethodno pomenutu kvalitativnu strukturu troškova elemenata proizvodnje. Međutim, za upravljanje ponašanjem mezoekonomskog sistema značajno je uspostavljanje određene kvantitativne strukture troškova elemenata proizvodnje, jer se svaka od pomenutih komponenti ovog oblika ulaganja različito ponaša u funkciji dinamike obima proizvodnje i različito se odražava na poslovni uspjeh.
Proces privređivanja na niskom stepenu razvijenosti i organizovanosti privrednih subjekata odlikuje se visokim učešćem proporcionalnih troškova u ukupnom iznosu ovog oblika ulaganja. Pri tome, naročito je izražena zastupljenost troškova osnovnog materijala i radne snage na poslovima izrade, dok je trošenje sredstava za rad minimalno. U
takvim uslovima privređivanja nije ostvareno odvajanje poslova pripreme od izvršenja, odnosno pripremno-završne aktivnosti ne uslovljavaju značajnija ulaganja. To podrazumijeva, istina, nizak nivo proizvodne radne snage rada, ali i okolnost da se, u slučaju obustavljanja proizvodnje, otklanjaju skoro svi troškovi.
Međutim, razvoj proizvodnih snaga, koji se ispoljava u koncentraciji većeg obima ekonomskih vrijednosti u sredstvima za rad, kao i u drugim oblicima pripremno-završnih aktivnosti, podrazumijeva i sve veću zastupljenost fiksnih troškova u ukupnoj vrijednosti ovog oblika ulaganja. Takav proces uslovljava, i pored značajnih ulaganja u proizvodnu pripremu, snižavanje ukupnih troškova po jedinici ostvarene proizvodnje. To proističe iz odgovarajuće supstitucije trošenja jednih, trošenjem drugih dijelova elemenata proizvodnje. A pod odgovarajućom supstitucijom, u prethodnom smislu, podrazumijeva se samo ona varijanta u kojoj se pojavom jednog iznosa u većoj mjeri smanjuje drugi iznos, čime se postiže smanjivanje ukupnog iznosa troškova.