Porez na dohodak gradjana

1. UVOD

Prvi poreski sistemi, nastali su sa pojavom prvih organizovanih država, imali su veoma uprošćenu poresku strukturu. Sastojali su se samo iz jednog ili nekoliko poreskih oblika. Kasnije se taj broj povećao, tako da se današnji poreski sistemi sastoje iz velikog broja poreskih oblika. Poreski sistem jedne savremene države trebalo bi da bude: efikasan, fleksibilan, pravičan, ekonomičan i transparentan. Međutim, savremeni poreski sistemi se međusobno razlikuju. Iako nema identičnih poreskih struktura, postoje poreski oblici koji se javljaju u skoro svim poreskim sistemima i koje nazivamo osnovnim ili nosećim poreskim oblicima. Tu prednjače porezi na dohodak i porezi na potrošnju, ali oni nemaju jednako učešće u ukupnim prihodima države. Učešće poreza na dohodak fizičkih lica je različito u zavisnosti od posmatrane zemlje, ali činjenica je da je bilansni značaj ovog poreza veliki. Od poreza na potrošnju, najveći bilansni značaj ima PDV, takođe carine i akcize.

Intenziviranjem procesa globalizacije, kao i integracijskih procesa, sve više raste važnost poreskih činilaca. Oni su bitni, kako za donošenje investicionih i lokacijskih odluka, tako i kao kriterijumi i standardi demokratskog društva. Postojeći sistemi se stalno ispituju s obzirom na njihovu efikasnost, horizontalnu i vertikalnu pravednost, jednostavnost i transparentnost, kao i fiskalnu izdašnost. Isto tako, konstantno je preispitivanje pozicije Srbije u međunarodnom poreskom okruženju.

Porez na dohodak građana predstavlja vrstu direktnih poreza i zauzima značajno mesto u poreskoj strukturi naše zemlje. Ovaj porez je zanimljiv iz više razloga. Prvenstveno, razlog zašto su oni jedan od najučestalijih poreskih oblika je taj što se on plaća na svaki prihod fizičkih lica iz skoro svih njihovih aktivnosti. Drugo, s obzirom da se ovde kao obveznik javlja pojedinac, ovaj porez vodi mnogo više računa nego bilo koji drugi o ličnim prilikama poreskog obveznika, odnosno, obveznici se oporezuju srazmerno njihovoj ekonomskoj snazi. I treće, ovaj porez je značajan instrument fiskalne politike i koristi se radi ostvarivanja ciljeva stabilizacione politike.

Porezi se dele na:
– Subjektivne ( porez na dohodak pojedinca ili porodice) i
– Objektivne ( porez na neki deo imovine)

Poreski sistemi se razlikuju od zemlje do zemlje, međutim postoji nekoliko poreskih oblika koji imaju presudnu ulogu u poreskim sistemima svih zemalja, a to su:

– Porez na dohodak
– Porez na dobit
– Porez na dodatu vrednost
– Porez na promet i
– Porez na imovinu

2. OSNOVNE KARAKTERISTIKE I POLOŽAJ POREZA NA DOHODAK FIZIČKIH LICA
2.1. POJAM DOHOTKA U NAUCI O POREZIMA

Od svih poreza u savremenim poreskim sistemima, porez na dohodak fizičkih lica je najznačajniji i najsloženiji instrument. Najvažnija karakteristika poreske politike u dvadesetom veku, je najverovatnije uspon poreza na dohodak fizičkih lica na dominantan položaj u većini zapadnih zemalja. U nekoliko država uveden je tokom prvog svetskog rata, postao masovan porez za vreme i neposredno posle drugog svetskog rata i postao dominantan tokom naredne tri decenije.

Sam naziv ovog poreza upućuje na objekat, odnosno dohodak, ali dohodak se definiše sa različitih stanovišta.

Sa teorijsko-ekonomskog stanovišta, dohodak je novčana vrednost čistog povećanja ekonomske snage lica u datom vremenskom periodu, odnosno zbir tržišne vrednosti prava iskazanih u potrošnji tog lica i razlike u vrednosti ukupnih imovinskih prava na početku i na kraju posmatranog perioda. Najčešće taj period predstavlja godinu dana.

Sa fiskalnog, tj. računovodstvenog stanovišta, dohodak je zbir neto prihoda koje je poreski obveznik ostvario u datom periodu. Prihod predstavlja vrednost realizovanih učinaka na tržištu. Ovakav prihod je bruto veličina, a za njegovu realizaciju potrebni su troškovi koji mogu biti veliki. Iz ovog razloga bruto prihod nije pravi pokazatelj ekonomske snage obveznika. Zato se koristi neto prihod, kao razlika bruto prihoda i troškova pri ostvarivanju tog prihoda. Troškovi su: dnevnice, premije osiguranja, kamate, troškovi zarade zaposlenih i dr.

Apstraktna priroda dohotka objašnjava se pomoću objektivne prirode prihoda. Svaki prihod je objektivna činjenica, a dohodak je rezultat aritmetičkih operacija. Dohodak pravnog lica se utvrđuje računovodstveno, a dohodak fizičkog lica se utvrđuje za potrebe oporezivanja i iskazuje u poreskoj prijavi na osnovu sabranih neto prihoda.

Zbirni karakter dohotka upućuje da je reč o sintetičkom porezu. Porez čiji je predmet pojedinačan prihod ne može se odrediti kao porez na dohodak, već kao analitički porez čija je priroda objektna. Važno je da je porez vezan za određenu ličnost, tj. obveznika, i da pogađa zbir njegovih neto prihoda. Važno je i pitanje sveobuhvatnosti poreza na dohodak. Iz različitih razloga pojedini prihodi se ne uzimaju u obzir prilikom oporezivanja, ali ta okolnost ne menja karakter ovog poreza.