Arhitektura Starog Rima

1.    UVOD

Za godinu osnivanja Starog Rima, uzima se 753 godina prije Hrista, kada je prema legendi Romul osnovao grad Rim. Rimska država, bila ona Kraljevina, Republika ili Carstvo postojala je do 476. godine nove ere kada je posljednjeg Rimskog cara Romula Avgustula svrgao vođa varvarskih plemena Odoakar.

Rimsko Carstvo na vrhuncu moći (za vrijeme cara Hadrijana, 117 – 138 g. nove ere), se prostiralo od sjeverne Engleske i Rajne do ivica Afričke pustinje, te od zapadne obale Pirinejskog poluostrva pa do Crvenog mora i Mesopotamije. (sl.1
Predrimske civilizacije Italije u razdoblju kraljevstva uveliko utiču na razvoj umjetnosti Rima. Od III v. p.n.e. etrurski gradovi padaju pod vlast Rima koji preuzima i razvija etrursku kulturu. U kasnijem razdoblju Republike, Rimljani vremenski produžavaju i prostorno šire grčku umjetnost. Grčka umjetnost je svoj uticaj na rimske narode u početku vršila iz brojnih grčkih kolonija na Italskom tlu. Taj uticaj je bio jak iako su Rimljani imali zakon protiv pretjerane javne potrošnje i raskoši. Od 339. godine p.n.e. kada su se riješili sukobi patricija i plebejaca, nastalo je društvo koje je bez obzira na porodično porijeklo, počelo da umjetnost shvata kao znak društvenog statusa.

2.    URBANIZACIJA STAROG RIMA

“Najveća građevina Rimljana bila je njihova država.”

Prije arhitekture, Rimljani su bili poznati građevinari. Iza njih su ostali brojni mostovi, brane, kanali, popločane ceste i brojna inženjerska remek-djela koja su bila rasijana po cijelom Rimskom Carstvu. Prva cesta, Via Appia iz 312. p.n.e., protezala se 300 km od Rima do Kapue, a kasnije su Rimljani popločali do 5000 000 km cesta i oko 1500 urbanizovanih gradova.

Rimski grad bi rastao unutar utvrđenja (castruma), oko centralnih ulica koje su se sjekle na sredini što je predstavljalo oblik urbanizacije koja nije postojala od grčkih kolonija, zatim bi se gradilo izvan zidina (suburbium). U grad bi se uveo vodovod (akvadukt) i kanalizacija (rimska Cloaca maxima i dan danas, nakon 2500 g., služi svojoj svrsi).

Urbanizacija bi se nastavljala i izvan grada gdje su zemljane parcele bile podijeljene u pravilne kvadrate (400 x 400 m) i obično darovane rimskim veteranima.

Rimska civilizacija donijela je novinu vezanu za grad, ta novina je trg (forum) kao organizovana i urbanizovana cjelina. Taj glavni gradski prostor je sa svih strana bio okružen javnim objektima i hramovima koji kao pojedinačni objekti nisu važni, nego značaj dobivaju uklopivši se u cjeli kompleks i čineći forum.

Na vrhuncu Carstva grad Rim je imao više foruma. Forum nije imao isključivo službene funkcije nego i trgovačke, najveći je Forum Romanum (sl.2) (građen od V. v p.n.e. do III. v.) pored ostalih javnih objekata imao i 2 reda trgovina. Njega čini nekoliko trgova sa zajedničkom glavnom osom, a svaki je okružen zgradama različitih funkcija vezanih za javni život (bazilikama) i raspoređenih sasvim slobodno. Upravo te zgrade svojim volumenima određuju raznolike, manje ili veće prostore – trgove. Na njemu se nalazila i govornica (24 m), prolazila je kroz njega sveta cesta koja je služila za vjerske obrede. Dugo su se na forumima odigravale i gladijatorske igre, sve dok Rimljani nisu stvorili amfiteatre samo za tu svrhu.