Arhivistika

Istorija arhiva

Za istoriju arhiva može se reći da je i duga i kratka. Duga – zato što ideja o osnivanju arhiva seže još u Staru Grčku, a kratka – zato što su do Francuske buržoaske revolucije osnovana samo dva arhiva.
Ne zna se pravo poreklo reči arhiv. Smatra se da je najverovatnije postala od grčke reči аркеон, što je značilo palata suda, magistrat, jer su prvi spisi koji su bili čuvani bili baš sudski spisi. I u latinskom jeziku postoji reč archivium.
U celom svetu reč arhiv i danas ima dva značenja:
1. mesto gde se čuva arhivska građa (u Srbiji reč arhiv znači samo to)
2. sama arhivska građa (u Srbiji je to arhiva)
Arhivom se nazivaju i skriptarnice na određenim institucijama, gde se čuva građa pre nego što dospe u arhiv.

 
Šta su zapravo arhivi?

Arhivi su ustanove koje skupljaju, sređuju i čuvaju dokumenta i spise koje su proizvele svojim radom javne ustanove, državni i društveni organi i pojedinci, i njihov je zadatak da ta dokumenta i spise daju na korišćenje državi, pojedincima i nauci.
Arhiv je s jedne strane državna institucija, a s druge strane kulturno-naučna institucija.
Ne postoje privatni arhivi u smislu institucija, ni jedan pojedinac ne može da dođe u posed nekog važnog državnog dokumenta.
Arhivi mogu biti opšti i specijalizovani. Opšti se najčešće nazivaju i državni ili istorijski arhivi i nadležnost nad njima u našoj državi ima Arhiv Srbije. Pod nadležnosti Arhiva Srbije su i specijalizovani arhivi.

-Arhiv kao fizičko čuvanje građe i arhiv kao institucija¬-

Arhivska građa je najčešće čuvana tamo gde se proizvodila, na dvorovima, pri crkvama. Ta građa se čuvala pod određenim uslovima, ali nije se sistematski prikupljala i obrađivala. Sedište vladara i crkve se često menjalo, a arhiv se selio zajedno sa njima, tako da je veliki deo građe na taj način izgubljen.
Srbija nije uopšte imala prestonicu sve do despota Stefana Lazarevića, čija je prestonica bila prvo Beograd, a potom Manasija. Sedište njegovog naslednika Đurđa Brankovića bilo je Smederevo.
Različiti su kriterijumi kada se može govoriti da postoji arhiv kao institucija. Od 1278. godine, od kada se vode notarski spisi, postoji Dubrovački arhiv koji je drugi najstariji arhiv u svetu koji i danas radi. Godine 1293. donet je zakon o postojanju arhiva u Dubrovniku. Od 1326. godine postoji Kotorski arhiv, ali on ne postoji kao institucija zato što Kotor tada nije bio samostalan i zato što nije postojala svest o važnosti dokumenata za istoriju.
Da bi arhiv bio institucija, morao je da ispoštuje sve tačke iz definicije arhiva. Dubrovačke vlasti imale su svest o vrednosti arhiva za istoriju i strašnim kaznama bili su kažnjavani oni koji bi ukrali dokument iz arhiva. Kralo se zbog materijalne koristi, krale su se tapije, knjige dugova, da bi se uništile ili falsifikovale.
Čuvanje dokumenata od početka je bila administrativna potreba. Često su se dokumenta krala i to je jedan od načina da se uništi građa, a arhivi su takođe stradali i u požarima, dokumenta su se gubila i tokom selidbi.
Prva najstarija arhivska građa potiče iz XIV veka pre nove ere. Radi se o egipatskim glinenim pločicama i one predstavljaju sudske zapise. Pronađene su 23 pločice.
Prva naredba da se čuvaju dokumenti jeste iz VI veka p.n.e. i potiče iz Atine. Tada je organizovano nešto što liči na arhiv. Rešeno je da se u svetom hramu Metreonu zauvek čuvaju sva dokumenta koja donosi Veće staraca (Aeropag), a to su bili zakoni. Postojali su nomofilaci (čuvari zakona), koji su čuvali dokumenta od oštećenja i krađe.
Samo 100-ak godina kasnije, u V veku p.n.e. Rimljani su doneli odluku da se u hramu Boga Saturna čuvaju dokumenta Senata i dokumenta državne blagajne.
Ipak, za sve ovo vreme nema svesti o arhivu kao modernoj instituciji, mada postoji svest o potrebi da se dokumenta sačuvaju.