Centralna banka

UVOD

Nauka o bankarstvu je deo nauke o finansijama koja proučava ulogu, značaj i poslovanje banaka kao posrednik institucija finansijskog i ekonomskog sistema zemlje. Pojam banka otiče od latinske reči „banco“ koja označava klupu (tezgu, u današnjem smislu šalter) na kojoj se vršila razmena različitih oblika i vrsta novca kao i novčane transakcije naplate i plaćanja u vezi sa obavljanjem trgovinskim prometom.
Centralna banka spada u najznačajnije finansijske institucije i od vitalnog je značaja za finansijski sistem svake zemlje. U finansijskom sistemu najvažnija institucija je centralna banka. Odgovorna je za vođenje monetarne politike, a to podrazumeva upravljanje kamatnim stopama i količinom novca u opticaju. Centralna banka je neprofitna institucija i ona ima nezavisan položaj jer je nosilac monetarne vlasti.
Centralna banka se takodje može nazvati i emisiona banka ili banka banaka. Ona obezbeđuje poslovne banke potrebnim količinama novca i kredita. Cilj centralne banke je održavanje likvidnosti ekonomskog sistema, sprečavanje masovnog bankrotstva banaka, visoke nezaposlenosti i sl.

Pojam i istorija centralne banke

Centralna banka je monetarna institucija i osnovni stožer bankarskog sistema svake zemlje. U raznim zemljama nosi različite nazive: narodna, emisiona, državna , rezervna ili jednostavno Banka Engleske,Banka Japana, Banka Italije i slično. Često se centralna banka naziv i bankom banaka jer kod nje poslovne banke drže svoje depozite i njoj se često obraćaju za odobravanje kredita.
U ranim fazama razvoja bankarstva nije postojalo razgraničenje između centralne i poslovnih banaka, jer su skoro sve poslovne banke vršile emisiju banknota.
Pojava centralnih banaka istorijski je povezana sa centralizacijom emisije banknota u rukama jedne ili malog broja najstabilnijih poslovnih banaka u koje su država i klijenti imali najveće poverenje. Krajem XIX i početkom XX veka u većini država emisija banknota je vršena od strane samo jedne – centralne – banke.
Imajući u vidu da je razvoj centralnog bankarstva u zemljama Zapadne Evrope započeo pre industrijske revolucije može se zaključiti da je visok nivo razvijenosti bankarstva bio jedan od važnih uslova za ekonomski uspon ovih zemalja. Sa osnivanjem prvih centralnih banaka povezuje se i početak razvoja modernog bankarstva u svetu. Prve centralne banke sveta osnovane su u drugoj polovini XVII veka u Švedskoj (1956) i Engleskoj (1694).
Treba naglasiti da ove banke nisu imale ekskluzivno pravo na emisiju banknota i njihove funkcije razlikovale su se od funkcija savremenih centralnih banaka. Naprimer po osnivanju je centralna banka u Engleskoj bila dužna da vrši i direktno kreditiranje industrije i trgovine. Centralne banke u savremenom obliku pojavile su se u XIX veku.
Kao osnovne karakteristike centralne banke, u odnosu na poslovne banke, mogu se navesti sledeće:
1. Emisija novčanica i kovanog novca i kontrola formiranja depozitnog novca .
2. Regulisanje potencijala poslovnih banaka i usmeravanje njihove kreditne politike.
3. Nadzor ( supervizorstvo, monitoring) nad ukupnim poslovanjem banaka i drugih finansijskih organizacija.
4. Garant likvidnosti bankarskog sistema, odnosno, uloga poslednjeg utočišta.
5. Velika, a može se reći i odlučujuća uloga državnih organa u upravljanju.
6. Neprofitna institucija.
7. Nepostojanje direktnih kreditnih odnosa sa domaćim nebankarskim sektorom (osim države, u nekim zemljama).
8. Dualna institucija: novčana (koja formira i reguliše novac u opticaju) i bankarska (koja ima kreditne i depozitne odnose sa poslovnim bankama, inostranstvom i državom).