Islamsko bankarstvo

Uvod

Za razliku konvencionalnih bankarskih sistema čiji je fokus primarno na ekonomsko-finansijskim aspektima transakcija, islamski modeli poslovanja stavljaju podjednak akcenat i na etičku, moralnu, socijalnu i religijsku dimenziju trancakcija, kao način postizanja širih benefita za društvo u celini, odnosno, eksplicitnije rečeno, kao način poštovanja islamske radne etike, postizanja poželjne distribucije bogastva, ekonomske i društvene pravde, kao i širenja islamske solidarnosti. Kao alternativa finansijskog sastava, koji posluje po principima Islamskog prava odnosno Sharia, pojavljuje se novi model bankarskog sistema pod nazivom Islamsko Bankarstvo. To što je karakteristično za ovaj model i to što ga čini posebnim jeste kamatna stopa, poslovi koji se smeju finansirati, namena kredita te rizičnosti prema kojoj se finansijska institucija može izložiti, stvaranje ekstra profita, odnos prema društvu u celini. Sve ovo će biti objašnjeno u tokom mog rada.
Stoga, banka koja je motivisana ka poslovanju po islamskom modelu ima prioritetnu obavezu da uspostavi telo koje će kao osnovni zadatak imati tumačenje slova religioznog zakona, odnosno, u banalnijem obliku, definiše funkciju savetnika koji će obavljati isti posao. Ovim se stvara osnova za oblikovanje i ekspanziju budućih operacija i minimijuje tzv. Šerijatski rizik – rizik da ugovorene odredbe ne budu u skladu sa islamskom jurisprudencijom i time nevalidne prema islamskom zakonu.
Segreracija novčanih fondova predstavlja važan princip kojim se nastoji očuvati moralna čistota transakcija islamskog bankarstva. Implementacijom tog principa izbegava se mešanje novčanih fondova namenjenih investicijama u skladu sa šerijatskim zakonom sa novčanim fondovima koji se usmeravaju ka neislamskim investicijama i istovremeno eliminiše mogućnost kolizije sa religioznim normama koje osuđuju delatnosti koje smo već spomenuli (riba, gharar, haram).
Ovaj rad je posvećen shvatanju i objašnjenju kako i na koji način finansijske institucije, prvenstveno banke, u islamskom finansijskom sastavu ostvaruju profit i kojim instrumentima postižu profitno poslovanje koje danas privlači sve vise pažnje i zaokupira širok krug ljudi.

1. Islamsko bankarstvo

Banke u islamskom finansijskom sistemu predstavljaju najznačajniji oblik finansijskih institucija, te je njihovo poslovanje usklađeno sa Šerijatom. One za razliku od konvecionalnih banaka, nemaju unapred određenu stopu povraćaja na depozite/ulaganja, već određuju stopu po kojoj će ulagači i štediše učestvovati u dobiti ili gubitku banke. Ovim principom poslovanja banke nastaje bolja usklađenost imovine i obaveza banke, te zbog tog principa banke pridonose boljoj stabilnosti finansijskog sistema. Takođe zbog bolje pokrivenosti kolateralima, prvenstveno realnom imovinom banke poseduju realnu vrednost koja prati realne ekonomske tokove. I kako je pre navedeno, po islamskom principu poslovanja banke ugovaraju vlasničke ugovore po kojima oni postaju partneri u ulaganjima te samim tim snose deo rizika uspeha peojekta.
Model islamskog bankarstva predstavlja poslovni model čija je ekspanzija inicirana u periodu nakon Drugog Svetskog Rata, a ubrzana od 70-ih godina 20. veka u jeku uzdizanja pan-islamskog pokreta koji je stremio oživljavanju nekadašnje slave i ponosa islamskog sveta, te je razvoj ovog poslovnog modela samo jedna od mnogobrojnih pojavnih manifestacija napora ka okončanju tradicionalne hegemonije zapadne ekonomske i društvene misli nad islamskim društvima kao rudimentu kolonijalne prošlosti. Poletne ambicije islamskog sveta uživale su čvrst i realističan oslonac u petrodolarskim prilivima, koji su menjali životni stil i navike islamskog sveta, omogućujući etabiliranje bankarskih institucija skrojenih „po meri“ islamskih uverenja i finansijski ga emancipujući od konvencionalnog bankarstva, što se pokazalo natočiti korisnim nakon terorističkih napada od 11. septembra 2001. godine, omogućujući islamskim investitorima da čuvaju finansijski suficit u „svojim “ bankama, time smanjujući verovatnoću blokade finansijskih sredstava kao vrlo verovatne mere u slučaju ponovnog terorističkog napada.
Model islamskog bankarstva započinje da poprima svoje, do dan-danas inherentne specifičnosti apsolutnom preformulacinom principa bankarstva utemeljenog na kamatnom interesu u princip bankarskog poslovanja oslobođenog kamatnog interesa, kao opšteg nukleusa islamskih finansijskih sistema. Ta ideja je svoje prvo praktično otelotvorenje doživela kroz etabliranje i poslovanje jedne ruralne banke u Egiptu 1963. godine kao i jedne kooperativne banke u Pakistanu 1965. godine. Taj istorijski momenat se smatra oficijalnim početkom ekspanzije modela islamskog bankarstva, i to ne ekskluzivno u zemljama u kojima je islam zvanična religija, već i u drugim zemljama u kojima islamska zajednica predstavlja nezanemarljivu religijsku manjinu (SAD, Danska, Južna Afrika, Japan, Velika Britanija). Paralelno sa tim, zemlje poput Indije, Kirgizije i Sirije razmatraju, ili su recentno odobrile dozvole etabiliranju islamskih banaka, dok pojedine odredbe ustava Pakistana i Irana eksplicitno uvode i definišu obavezu kompatibilnosti lokalnih bankarskih sistema sa islamskim religioznim zakonom