Karakteristike atentata u savremenim uslovima

1. Uvod

Svedoci smo masovnog i ubrzanog širenja individualnog političkog nasilja i obračuna (atentata) i to u kvantitativnom i u kvalitativnom smislu. Pod prvim podrazumevamo, kada su u pitanju atentati, broj i učestalost atentata, a pod drugim napredak tehnike ubijanja i moći uništavanja. Prema podacima kojima se može verovati, za gotovo deset decenija XX veka, prisilno je likvidirano oko stotinu državnika, dok sigurno ima i preko hiljadu pokušaja atentata koje je žrtva, meta atentata, preživela. Samo u periodu od dve decenije (1970-1990) na listi žrtava nalazi se 17 šefova država ili vlada. Uporedo sa jačanjem agresivnosti atentatora, jačala su i sredstva odbrane. Međutim, praksa pokazuje da je mnogo lakše početi atentat, to jest, davati inicijativu za ubijanje, nego biti u procesu odbrane, onih koji moraju da pronalaze sijaset metoda i kritika – kako se odbraniti i kako prisiliti metu napada, da se ponaša svakog dana, svakog sata prema uputstvima kakva su mu data. Stoprocentne odbrane nema, jer je sve više na ulicama atentatora koji ne žale za vlastite živote da bi iz ovih ili onih razloga unistili mnoštvo ljudi ili jednog važnog pojedinca. Fanatizam novih atentatora se do te mere povećao, da oni, u sve većem broju slucajeva svesno žrtvuju i sebe da bi atentat uspeo, što ranije nije bio slucaj. To se pogotovo odnosi kada je atentator verski fanatik.

2. Pojam atentata

Nesumnjivo je da je atentat jedan od najefikasnijih načina ostvarivanja krajnjih ciljeva, koji kao metod predstavlja umišljeno ubistvo ili pokušaj ubistva neke istaknute ličnosti, izvedeno iz političkih, verskih ili drugih motiva. Ovaj rad analizira fenomen atentata kao metode izvršenja terorističkog akta, radi zastrašivanja ili ubistva ličnosti koji donose odluke o vitalnim interesima određenog ljudskog kolektiviteta, sa jedne strane, a sa druge obuhvata propuste u radu službi obezbeđenja koji utiču na uspešnost terorista.

Atentat (lat. attentatum) je, po definiciji, umišljeno ubistvo ili pokušaj ubistva neke istaknute ličnosti izvedeno iz političkih ili drugih motiva (verski fanatizam, želja za vlašću, osveta). Predstavlja pojedinačni ili od više lica organizovani napad na neku istaknutu ličnost. Objekat napada određen je političkim, nacionalnim, verskim, osvetničkim ili drugim motivima. U leksikonu stranih reči i izraza Milana Vujaklije atentat je definisan kao
protivpravan napad na život, imanje ili čast nekoga; zločin, zločinački napad; pokušaj ubistva. Atentat je kao sredstvo borbe za neki cilj primenjivan u svim epohama istorije čovečanstva. Poznat je u istoriji svih naroda.

Još u starom veku političko ubistvo primenjivalo se kao sredstvo za uklanjanje suparnika – političkih protivnika. Prvi zabeležen pokušaj atentata u istoriji desio se 514. godine p. n.e. U atentatu je ubijen Hiparh, brat atinskog vladara Hipija, Atentatori su bili zaverenici na čelu sa plemićima Harmodijem i Aristogeitonom,16 a cilj je bio da se ubije Hipija. Dva istorijski najpoznatija politička ubistva u tom periodu bila su ubistvo Filipa Makedonskog (336. godine p. n.e.) i Julija Cezara (44. godine p. n.e).
Međutim, kada se sa istorijskog aspekta govori o atentatu, veoma je bitno naglasiti da nije svaki atentat terorizam, odnosno da nije svako političko ubistvo terorizam. Pored ciljeva i motiva, u zavisnosti od epohe dešavanja, atentati se razlikuju po sredstvima izvršenja (hladno oružje, vatreno oružje, eksplozivna sredstva, hemijska sredstva, kombinovana sredstva). Izvršioci atentata su oduvek nastojali da prate tehnološki razvoj i da kao sredstvo za izvršenje napada koriste što sofisticiranija sredstva.
Istorijski gledano, evidentno je da su u jednom periodu sredstva za izvršenje bila hladna oružja i otrovi, u drugom vatrena oružja i otrovi, dok je u novije vreme evidentna upotreba sofisticiranog nuklearnog i hemijskog oružja, eksplozivnih naprava i vatrenog oružja srednjeg i velikog dometa. Nesporno je da organizatori i izvršioci atentata pokušavaju da kroz atentat nasilno izazovu drastične socijalne, političke i ekonomske promene u datoj državi. Međutim, evidentno je da postoje grupe i pojedinci koji ubistvo smatraju legitimnim činom i svako od njih na svoj način traži zadovoljavanje „pravde“.