Pravo na život i eutanazija

PRAVO NA ŽIVOT I EUTANAZIJA
UVOD

Smrt. Kraj? Početak? Prijelaz? Dio života? Objašnjenja koja nude razne religije, učenja ili osobna uvjerenja na smrt gledaju iz različitih perspektiva. Ono što nam je svima zajedničko jeste da je smrt neizbježna svima koji žive u nekakvom potjecaju vremena. Smrtni smo, šta god to značilo! Bića umiru na razne načine, od raznih bolesti i u raznim uvjetima. Kada ljudi pričaju o nečijem umiranju kao blagom, često navode: “Umrla je u snu“ ili “Rodio/la se“, nije patilo/la..
Strah koji ljudi spram smrti nose u sebi, vjerujem, nije toliki strah od same smrti, već od patnje i boli koja predhodi smrti – agonija. Kao da dostojanstvo života biva izmučeno nedostojanstvenošću umiranja. Prvo ljudsko pravo je pravo na život koje nam je zagarantovano, kao jedno od osnovnih i ljudskih prava. Pravo na život povlači čitav niz ljudskih prava. Sva ljudska prava, pored osnovnog garantuju čovjeku dostojanstven život.
Međutim, na izmaku tog ugodnog života kao krajnje pravo javlja se pravo čovjeka na dostojanstvenu smrt. Čovjek zaslužuje da umre brzo, nečujno, bez patnji…. Ali, stvarnost je nešto drugo. Slušajući i čitajući novosti u medijima saznajemo da veliki broj ljudi moli za smrt, ne samo Boga da im skrati patnje, nego i svog ljekara. Puko vegetiranje koje traje godinama, koje ne vodi izliječenju, a čovjek u svemu tome mali i nemoćan. Ako mu se ne ukaže neophodna medicinska pomoć, preminuće, i to će biti krivično djelo, međutim, ukoliko se neko od bližih srodnika odluči i izjasni za čin eutanazije, nastaje problem. U poslednjih par decenija, ovaj problem je legalizovan u nekim od zemalja Evropske Unije (Holandija, Belgija, Švicarska). Smisao riječi eutanazija ne poklapa se sa njenim pravnim pojmom gdje ona označava ubijanje iz milosrdja neizlječivih bolesnika. Preciznije, u svom pravnom smislu i značaju, sastoji se u pomoći u uskraćivanju života kao i samom navodjenju na smrt, koje je ravno ubistvu. Čovjekov san o besmrtnosti nije se ostvario, pa je tako čovjek stvorio uvjerenje o nekom produžetku života na nekom drugom svijetu. Ali, ipak čine se ogromni napori da se ovozemaljski život produži, što je moguće duže i učini srećnim, u tom cilju angažovani su ogromni potencijali i napori, tako da se postižu odredjeni rezultati na tom polju. U svijetu pretežni broj krivičnih zakonodavstava predviđa eutanaziju kao poseban oblik krivičnog djela ubistva na molbu, ili zahtev ubijenog, ili pak ubistvo iz sažaljenja. Medjutim, ovakvo shvatanje davalo bi davanje prava bolesniku da odluči o prekidu liječenja, s obzirom na njegovu neperspektivnost. Ovakav stav značio bi da ljekari njihovu obavezu izvrše kao ozbiljnu i neopozivu odluku bolesnika.
“Svako ljudsko biće ima urođeno pravo na život. Ovo pravo mora biti zaštićeno Zakonom. Niko ne može biti samovoljno lišen života.“
Mnogi bolesnici umiru bezbolno; neki ne osjećaju da umiru, i s toga su ispunjeni iluzijom da spavaju svoj zadnji san. Smrt sama po sebi ne boli, i ako je njen privid drugačiji. Ovome doprinosi strah od bola i nepoznavanje istine da se pretežan dio agonije, koja vizuelno plaši, sastoji se u nesvjesnom vegetiranju samrtnika. Sama agonija implicira borbu, a šta je ovde zapravo ta borba, da li borba za život ili borba za smrt!? Iza prividne svijesti i bola krije se njihovo odsustvo. Nastaje anestezija svijesti i blokada svih osjećaja.
Da li je sam čin smrti prelaz iz jednog svijeta u drugi, i da li drugi svijet počinje, tamo gdje ovaj završava?!

POJAM EUTANAZIJE

Eutanazija potiče od grčke riječi euthnasia (thanatos – smrt; eu – dobar), umjetno i lako izazivanje smrti kod neizliječivih bolesnika, gašenje života bez samrtnih bolova, ublažavanje smrti time što se bolesniku daju narkotična sredstva (injekcije kojima se ubrizgava morfij) koja ljekar smije da pruži samo da bi ublažio umiranje, a nikako da bi ga ubrzao. Eutanazija je pravo na biranu, slobodno zadanu ili naručenu smrt iz motiva ili dostojanstva. Ferancis Becon (1561 – 1626) prvi uvodi pojam eutanazije, iako tu ideju nalazimo još u dijelu grčkog komediografa Posidipa iz oko 300 godina pr.n.e. Eutanazija znači lako i brzo umiranje, gašenje života bez samrtnih bolova, ublažavanje smrti time što se bolesniku daju narkotična sredstva koje ljekar smije da pruži samo da bi ublažio, a nikako da bi ga ubrzao.
Ovakva formulacija ima leksički i enciklopedijski karakter, tako da ne odgovara pojmu eutanazije, koji se u pravu i zakonodavstvu upotrebljava. Ako bi eutanazija značila obično gašenje života koje nije praćeno samrtnim mukama, u tom slučaju bila bi krivično-pravno irelevantna, i ne bi bila predmet interesovanja krivičnog prava, niti prava uopšte. Takodje, bila bi van pravne optike ako bi svojoj suštini predstavljala ublažavanje smrti na način tako što bi se bolesniku davala narkotična sredstva, ali da davanje ovih sredstava nije u funkciji ubrzanja smrti, već radi lakšeg i bezbolnijeg umiranja. Leksički smisao riječi eutanazija ne poklapa se sa njenim pravnim pojmom gdje ona označava ubijanje iz milosrdja neizlječivih bolesnika. Preciznije, u svom pravnom smislu i značaju, sastoji se u pomoći u uskraćivanju života kao i samom navodjenju na smrt, koje je ravno ubistvu. Dakle, suštinski eutanazija je ozakonjeno ubistvo kao što je i smrtna kazna, s tim što se ova dva pojma razlikuju, ali ne i institucionalno. Po drugom, analognom tumačenju, “ubistvo po pristanku, poznatije pod imenom eutanazije, predstavlja vještačko izazivanje blage smrti kod neizlječivih bolesnika, odnosno namjerno skraćenje života da bi se bolesniku skratile patnje. Kao takvo, ovo tzv. ubistvo iz sažaljenja, predstavlja istovremeno psihološki, pravni, etički i filozofski problem”. Eutanazija je pitanje koje je u zadnje vrijeme izazvalo veliku polemiku na Zapadu, dok je kod savremenih islamskih učenjaka ovo pitanje u glavnom jasno. Šta je eutanazija? Sam termin potile iz grčkog jezika (thanatos – smrt; eu – dobar, lak). Moderni smisao eutanazije mnogo je širi i složeniji. Naime, eutanazija danas podrazumjeva postupke kojima se postiže tzv. Dobra ili laka smrt, odosno namjerno prekidanje, skraćivanje života da bi se bolesniku otklonije patnje. Drugim riječima, ubistvo iz milosti ili usmrćenje neizlječivo bolesnog je olakšavanje smrti bolesne osobe za koju nema nade u ozdravljenje, a na osnovu zahtjeva bolesnika. Bez obzira da li je izvršena u javnim institucijama ili je zakonom odobrena u privatnim institucijama, eutanazija sadrži akt napada na život pod supervizijom javnih vlasti. Ta činjenica se direktno sukobi sa članom 2. Evropske konvencije o ljudskim pravima, koji ne samo da prepoznaje pravo zaštite života kao osnovno (individualno pravo), već takođe postavlja objektivnu, legalnu zabranu namjernog ubijanja. U Konvenciji se navodi opravdanje za izvršeno ubijanje, bez obzira na pristanak ili zahtjev žrtve.