Socijalna patologija

1. Pojam i predmet socijalne patologije
Termin socijalna patologija potiče od latinske reči societas-društvo i grčkih reči pathos- patnja, bolest, poremećaj i logos-nauka. U najopštijem smislu to je nauka o bolestima društva. Sam termin je prvi put upotrebljen u Francuskoj(1848.), označavajući granu socijalne medicine, u koju su još svrstane i socijalna fiziologija, socijalna higijena i socijalna terapija. U područje socijalne patologije svrstane su pojave poput nezaposlenosti, siromaštva, abortusa, prostitucije, kriminaliteta i samoubistva.
Prvo delo pod nazivom ”Socijalna patologija”, objavnjeno je u Nemačkoj, 1911. godine. U ovom delu posebna pažnja je posvećena socijalnim bolestima, njihovoj uzročnosti, uticaju na društvo, prevenciji, lečenju i sl.
Prema mišljenju Emila Dirkema, jednog od začetnika, patološko je ono što odstupa od normalnog, a normalno je ono što je prosečno, odnosno ono što je društveno optimalno.
Iako su pojave socijalne patologije stare koliko i ljudsko društvo, reč je o relativno mlađoj naučnoj disciplini što i objašnjava različita shvatanja ovog pojma. Vremenom uobličila su se 4 pristupa:
1. Socijalno-medicinski pristup posmatra problem kao socijalnu higijenu, sa stanovišta ekonomskih uslova i sa gledišta ”narodne higijene”- biloški pristup. Teškoće ovog pristupa su u tome što on podrazumeva epidemiološke pojave bolesti i metode njihove prevencije, ali i druge pojave koje nisu bolesti u medicinskom smislu reči(alkoholizam, narkomanija, prostitucija, prenaseljenost, besposličarenje…). Ovakav pristup i danas je prisutan u američkoj literaturi gde se socijalna patologija tretira kao grana medicinske sociologije, dok se u zapadnoevropskim zemljama smatra područjem socijalne medicine.
2. Socijalno psihološki, ili njegova podvarijanta socijalno psihijatrijski pristup izučava problem sa 2 aspekta:
-asocijalnih ponašanja, uzrokovanih mentalnim bolestima
-preko modela psihološke orijentacije.
Ovi pristupi nastoje da objasne pojave kao poremećaje ličnosti tj. kao skupove individualnih slučajeva. Radi se o moralnim problemima društva koji su uglavnom socijalno uslovljeni. U okviru ovih pristupa razlikuju se:
Frojdova psihoanalitička shvatanja, Majerovi psihobiologistički pristupi, bihejvioristička i egzistencijalistička teorija. U okviru socijalno-psihijatrijskog pristupa postoji još i biologistički pravac koji polazi od biokonstitucionalnih elemenata za tumačenje socijalnih poremećeja kao posledica nasledne degeneracije i konstitucionalnih defekta. (Psihopate su nosioci svih soc. pat. poremećaja, psihopata se rađa, nasleđe, fizičko oštećenje mozga…) Adler je psihijatrijskoj osnovi dao sociološku orijentaciju, prikazujući soc.patološke pojave kao vid kompenzacija na nezadovoljene potrebe, s tim što se one ispoljavaju kao mentalni poremećaji.
3. Sociološki ili socio-kulturni pristup, najrasprostranjeniji je u teorijskim istraživanjima. NJegov začetnik je Emil Dirkem, koji je iz ranijih učenja isključio sve elemente biološkog tumačenja i socijalnu patologiju definisao kao primenjenu sociologiju. On je smatrao da se društvene pojave mogu objasniti samo društvenim. Ovaj pristup razvio se u 3 osnovne orijentacije:
1)teorija devijantnosti-Pojave soc.patologije objašnjava odstupanjem od normalnog ljudkog ponašanja tj. od univerzalnih modela ljudskog ponašanja. Devijacije su oblik kulturnog konflikta u vidu reagovanja društvene sredine na takva ponašanja. ( Devijantno je ono što odstupa od normalnog.)
2)teorije socijalne dezorganizacije- Svako društvo funkcioniše na određenom stepenu efikasne organizacije, što nije nigde idealno te dolazi do cikličnih procesa organizacije i dezorganizacije, čime se narušava ravnoteža u društvu i stvaraju se relativno harmonični procesi. Teškoće ove orijentacije su u tome što se soc.pat.pojave objašnjavaju kao nezavisne od uticaja ličnosti.Socijalna patologija se shvata kao vrsta bolesti društva, pri čemu različita individualna ponašanja imaju sporednu ulogu.
3)teorija socijalnih problema- Socijalne probleme shvata kao suštinsku nesglasnost između standarda koje je uspostavilo društvo kao kolektivitet i aktuelnih faktora društvenog života.
4.Integralni pristup razvijen je na osnovu teorije otuđenja. U istraživanju soc.patoloških pojava ovaj pristup biološke, sociološke i psihološke elemente problema tretira kao celinu. Jakovljević V. pod pojmom socijalne patologije podrazumeva sve poremećaje čovekovog života u društvu i nauku o čovekovim društvenim poremećajima. From E. soc.patološke pojave posmatra kao poremećaje ličnosti i društva istčući da pored socioloških u obzir treba uzeti i psihološke i biološke aspekte problema.
Dakle, socijalna patologija je nauka o devijantnim pojavama kojima se ugrožavaju društvene i kulturne vrednosti i koje izazivaju društvenu reakciju u vidu sankcija.
Postoje različita shvatanja predmeta izučavanja socijalne patologije što je posledica različitog načina definisanja ove nauke i diferenciranog shvatanja samog pojma. Neki autori predmetom smatraju socijalne probleme, neki protivdruštvena ponašanja, socijalne devijacije, društvenu dezorganizovanost, mentalnu poremećenost. Neki predmet istraživanja svode na ograničenost pojedinca da se prilagodi društvenoj sredini, a postoje i oni koji smatraju da su to devijantna ponašanja kojima se krše institucionalna očekivanja koja su zajednička i priznata kao legitimna unutar nekog društvenog sistema. Postoje i oni koji smatraju da su predmet one pojave kod kojih se ispoljava značajno neslaganje između prihvaćenih društvenih standarda i postojećeg društvenog stanja.
Predmet socijalne patologije se može definisati kao skup pojavnih oblika, etioloških faktora i subjekata poremećaja u socijalnom ponašanju, te oblici i metode društvene reakcije na takve pojave.